Tek Sağlık (One Health) nedir? Nasıl doğdu?

COVID-19 ile gündeme gelen Tek Sağlık (One Health) nedir? Tek Sağlık Üst Düzey Uzman Paneli (OHHLEP) nasıl kuruldu?

OHHLEP, One Health, Tek Sağlık nedir? Nasıl doğdu?

GIDAHATTI ekibi One Health - Tek Sağlık kavramının doğru anlaşılması için, kavramın ortaya çıkışından itibaren gelişmeleri Bilim Kurulu üyelerine danışarak ve Uluslararası Kaynakları tarayarak derledi.

One Health, Tek Sağlık yaklaşımı nasıl doğdu?

One Health, Tek Sağlık yaklaşımı nasıl doğdu? OHHLEP nasıl kuruldu?

“Tek Sağlık” yeni bir kavramdır. Geçmişi 1800’lü yıllara kadar uzanmakla birlikte tarihin değişik dönemlerinde bahse konu olmuş bir kavramdır. Gelişme süreci Hipokrat (M.Ö 370-460)’a kadar uzanır.

Hipokrat ilk defa halk sağlığının temiz bir çevreye bağlı olduğu kavramını “On Airs, Waters, and Places” başlıklı yazısında belirterek ortaya atmış ve geliştirmiştir. Dünyanın var olduğu ilk günden bu yana insan hastalıklarıyla, hayvan hastalıklarının birbiri ile ilişkili olduğu net olarak bilinmektedir.

Çok değil bundan 200 yıl önce Avrupa'da ya da dünyanın bir başka köşesindeki salgınlar milyonlarca insanın hayatına mal olmuştur. Veterinerlik mesleğinin henüz doğmadığı bu dönemler kurallar belirlenmesine rağmen insanlığı, insanlar arasında görülen salgın hastalıklar kadar hayvan salgınları da son derece korkutmuş, özellikle insan ve hayvanlarda görülen salgınlar çok sayıda ölüme, kıtlık ve açlığa neden olmuştur.

İnsan sağlığına ilişkin hekimlikteki yeni buluş ve uygulamalar salgın hastalıklarla mücadelede olağanüstü katkılar verirken, hayvan hastalıkları tüm ülkelerde zarar boyutlarını genişleterek devam ediyordu.

Batı Avrupa’da 1711 ile 1769 yılları arasında elli yıl içinde 200 milyondan fazla sığır, sığır vebasından ölmüştü. O dönemde veteriner hekim yetiştiren okullar olmaması nedeniyle veteriner hekimliği mesleği mevcut değildi.

Kaynaklarda bazı bilim insanları dünyada Veteriner Hekimliği eğitiminin Lyon’da başlamasını “Tek Sağlığın Doğuşu” olarak bilimsel konferanslarda ve kongrelerde dile getirilmekte.

"One Health" - “Tek Sağlık”; insan sağlığının, gıdaların, hayvanların ve çevrenin sağlığıyla ve dünyanın her yerinde paylaştıkları ekosistemler üzerindeki etkilerinin sağlıklı dengesiyle yakından bağlantılı olduğu anlayışına dayanan, sağlığa bütünleştirici ve sistematik bir yaklaşım anlamına geliyor. Özetle literatürde Tek Tıp - Tek Sağlık düşüncesinin doğuşu 19.yy.'da başlayıp, 20.yy'da gelişim göstermiştir. 21. yy'da da küresel çapta genişlemiş ve benimsenmiştir.

Covid-19 sonrası gelişmeler

Covid 19 Salgını ekosistem içindeki ara bağlantıların güvenlik açıklarını bir kez daha gösterdi. Pandemi, Kasım 2020'de Paris Barış Forumu'nda bir araya gelen FAO, OIE, UNEP ve WHO'nun başkanlarının, çok disiplinli bir Tek Sağlık Üst Düzey Uzman Paneli (OHHLEP) oluşturarak sektörler arası işbirliğini daha da geliştirmelerine yol açtı.

One Health - Tek Sağlık Üst Düzey Uzman Paneli (OHHLEP)

Alınan 700'den fazla başvurudan 26 uluslararası uzman, Tek Sağlık Üst Düzey Uzman Panelinde (OHHLEP) üye olarak görev yapmak üzere Mayıs 2021'de atandı. (OHHLEP Üye Listesi)

OHHLEP, hükümetler arasında gelişmiş iş birliğini desteklemek ve Tek Sağlıkla ilgili konularda rehberlik sağlamayı hedefliyor.

Kuruluş aşamasında OHHLEP'in odaklandığı alanlar şunlardır:

OHHLEP'e göre "Tek Sağlık" nedir?

OHHLEP'e göre "Tek Sağlık" nedir?

One Health, Tek Sağlık, insanların, hayvanların ve ekosistemlerin sağlığını sürdürülebilir bir şekilde dengelemeyi ve optimize etmeyi amaçlayan entegre, birleştirici bir yaklaşımdır.

İnsanların, evcil ve vahşi hayvanların, bitkilerin ve daha geniş çevrenin (ekosistemler dahil) sağlığının yakından bağlantılı ve birbirine bağımlı olduğunu kabul eder.

Yaklaşım, temiz su, enerji ve hava, güvenli ve besleyici gıda için toplu ihtiyacı ele alırken, harekete geçerek refahı teşvik etmek ve sağlığa ve ekosistemlere yönelik tehditlerle mücadele etmek için toplumun farklı düzeylerinde ilgili tüm disiplinleri ve paydaşları içine alır.

Tek Sağlık nedir?

Yeni kapsamlı OHHLEP One Health/Tek Sağlık tanımı, sektörler ve uzmanlık alanları arasında net bir anlayış ve çeviriyi teşvik etmeyi amaçlıyor.

Sağlık, gıda, su, enerji ve çevre, sektöre özgü ve özel kaygılarla daha geniş konular olsa da, sektörler ve disiplinler arasındaki iş birliği, sağlığın korunmasına, bulaşıcı hastalıkların ortaya çıkması ve antimikrobiyal direnç gibi sağlık sorunlarının ele alınmasına ve çözüm yollarının bulunmasına katkıda bulunacaktır.

Ekosistemlerin sağlığı ve bütünlüğü için “Tek Sağlık”

İnsanları, hayvanları ve çevreyi birbirine bağlayan Tek Sağlık, hastalıkları önlemek için potansiyel risk kaynaklarının tespiti, takibi, tedavisi ve yönetilmesini sağlayarak sürdürülebilirliğin iyileştirilmesine ve teşvik edilmesine katkı sunmaya çalışıyor.

Yaklaşım, bölgesel ve küresel düzeylerde etkili bir yönetişim, iletişim, işbirliği ve koordinasyona odaklanıyor.

Dünya Sağlık Örgütü 'Tek Sağlık' kavramını halk sağlığını korumak için ilgili tüm paydaşların birlikte çalıştığı programları, politikaları, mevzuatı ve araştırmaları tasarlamaya ve uygulamaya yönelik bir yaklaşım olarak tanımlıyor.

Tek Sağlık Yaklaşımının odağında özellikle gıda güvenliği, Zoonozlar ve Zoonotik Hastalıkların Kontrolü, antibiyotik direnciyle mücadele yer alır.

One Health Tek Sağlık Yaklaşımına neden ihtiyaç var?

Neden Tek Sağlık Yaklaşımına ihtiyaç var?

Aynı mikropların birçoğu, içinde yaşadıkları eko-sistemleri paylaştıklarından hayvanlara ve insanlara da bulaşırlar. Tek bir uzmanlık alanının veya te sektörün çabası sorunu önleyemez veya ortadan kaldıramaz.

Örneğin, insanlarda kuduz, yalnızca virüsün hayvan kaynağını hedef alarak (örneğin, köpekleri aşılayarak) etkili bir şekilde önlenebilir.

Influenza virüsleri hakkında bilgi potansiyel influenza salgınlarında insan sağlığını korumak için çok büyük bir rol üstlenir. Aynı şekilde hastalığa karşı geliştirilecek aşı veya ilaç çalışmalarının da en önemli noktasıdır.

İlaca dirençli mikroplar, hayvanlar ve insanlar arasındaki doğrudan temas yoluyla veya kontamine gıda yoluyla hayvanlar ve insanlar arasında bulaşabilir, Bu nedenle onu etkin bir şekilde içermek için insanlarda ve hayvanlarda iyi koordine edilmiş bir yaklaşım gereklidir.

Tek Sağlık Yaklaşımını kim yönetir?

DSÖ, halk sağlığı, hayvan sağlığı, bitki sağlığı ve çevre gibi farklı disiplinlerin Tek Sağlık yaklaşımını desteklemek için güçlerini birleştirmesi gerektiğini söylüyor.

Zoonoz salgınları ve gıda güvenliği problemlerini etkili bir şekilde tespit etmek, müdahale etmek ve önlemek için epidemiyolojik veriler ve laboratuvar bilgiler farklı uzmanlıklar arasında paylaşılmalıdır.

DSÖ, bu amaçla yerel, ulusal, bölgesel ve küresel düzeyde hükümetlerin, araştırmacıların ve ilgili tüm paydaşların birlikte çalışmasını öneriyor.

Tek Sağlık Üst Düzey Uzman Paneli (OHHLEP)

Program ortaklarının ve paydaşların One Health Global Action 2022 İlerleme Raporu Herkes için Sağlık ve Refah- Global İlerleme Raporu lansmanında ne demişlerdi?

“Toplumlarımızdaki en savunmasız olanları geride bırakırsak, pandemiden adil bir şekilde kurtulamayız. Bu, tek bir aşı aşısı olmayan sıfır doz çocukları içerir. Sıfır doz çocuklara ulaşabilmemiz ve önemli temel sağlık hizmetlerinden mahrum kalan ailelere erişimi genişletebilmemiz için kurumlar ve ülkeler arasında güçlü bir iş birliğine ihtiyacımız var."

- Dr Seth Berkley, CEO, Gavi, Aşı Birliği

"Şüphesiz: ortaklık ve iş birliği, milyonlarca kadının, çocuğun ve gencin hayatta kalmasını ve gelişmesini engelleyen çakışan zorluklar ve krizlerin ele alınmasında ülke liderliğini desteklemenin kritik bir yoludur."

- Dr Juan Pablo Uribe, Sağlık, Beslenme ve Nüfus Küresel Direktörü, Dünya Bankası ve Kadın, Çocuklar ve Ergenler için Küresel Finansman Tesisi Direktörü

“GAP, sağlık sektöründeki insana yakışır iş açıkları ve insana yakışır çalışma koşulları ve ekipmanı da dahil olmak üzere sağlık işgücüne sürdürülebilir yatırımlara duyulan ihtiyaç konusunda farkındalığın artmasına yardımcı oldu.”

- Guy Ryder, Uluslararası Çalışma Örgütü Genel Direktörü

"2022'ye eşi benzeri görülmemiş sağlık sorunlarıyla karşı karşıya geldik. Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi 3: herkes için sağlık ve esenliğe ulaşacaksak, günümüzün sağlık krizleriyle mücadele etmek ve karşı karşıya olduğumuz sağlık tehditlerine hazırlanmak için işbirliğimizi, finansmanımızı ve bağlılığımızı hızlandırmamız gerekiyor. Bunu yapmanın en etkili yolu, kaynaklarımızı ve etkimizi en üst düzeye çıkarmak için birbirimizin güçlü yönlerinden yararlandığımız entegre bir yaklaşımdır."

- Peter Sands, Küresel Fon İcra Direktörü

“Dayanıklı bir toparlanma sağlamak ve sağlıkla ilgili SDG'leri karşılamak için liderlerin ilerlemeyi engelleyen eşitsizliklerle mücadele etmek için cesur adımlar atması gerekecek. Liderler, toplum liderliğindeki kuruluşlarla gerçek bir ortaklık içinde çalışmalı, kadınları ve kızları güçlendirmeli, ayrımcılığı sona erdirmeli, yeni sağlık teknolojilerinin onlara ihtiyacı olan herkese ulaşmasını sağlamalı ve sağlığa ve sosyal korumaya yatırım yapmalıdır. Krizden çıkmak için tek gerçekçi strateji cesur olmaktır.”

- Winnie Byanyima, UNAIDS İcra Direktörü

“COVID-19 salgını, iklim krizi, insani acil durumlar ve diğer şoklar, sağlık ve insan güvenliğinin kırılganlığını pekiştiriyor. Küresel sağlık için altın standart ölçümümüz olan yaşam beklentisi, COVID-19'un ardından iki yıl boyunca azaldı. Sağlıkla ilgili SDG'lerde kaybedilen zemini yeniden kazanmak, gelecekteki krizlere hazırlanmak ve hem insanların hem de gezegenin geliştiği bir dünyayı gerçekleştirmek çok önemlidir. UNDP, SDG3 GAP ortaklarıyla birlikte, ülkeleri, hiç kimseyi geride bırakmayan ve ilk önce en uzaklara ulaşan sağlık için eşitlikçi, esnek ve sürdürülebilir sistemleri güçlendirmek için inovasyon, veri ve dijital çözümler kullanarak sağlığın belirleyicileri ile mücadele etme konusunda destekliyor.”

- Achim Steiner, Yönetici, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı

“COVID-19 salgını bize güçlü, yüksek kaliteli sağlık sistemlerinin herkese ulaşması gerektiğini öğretti. UNFPA, SDG 3 Küresel Eylem Planı'ndaki ortaklarımızla birlikte, kadınların ve kız çocuklarının direncini artırmak ve kritik sağlık sistemlerini korumak için dünyanın dört bir yanındaki kriz ortamlarında çalışıyor."

- Dr Natalia Kanem, UNFPA İcra Direktörü

“Birden çok kriz, çocuk sağlığını iyileştirmede zor kazanılan ilerlememizi tehdit ederken, şimdi her zamankinden daha fazla, hepimizin aynı yöne doğru çekmesi gerekiyor. SDG 3 GAP aracılığıyla, temel sağlık hizmetleri ve sağlık sistemlerini güçlendirmeye yönelik ülke liderliğindeki çabaları desteklemek için 13 kurum bir araya geliyor. Her yerde, her çocuğun hayatta kalmaya ve gelişmeye hakkı vardır. SDG 3 GAP, sıfır dozlu topluluklar da dahil olmak üzere ulaşılması en zor çocuklara ulaşmamıza yardımcı oluyor."

- Catherine Russell, UNICEF İcra Direktörü

“Unitaid, hastalıkları daha iyi önlemek, teşhis etmek ve tedavi etmek için yenilikçi çözümler bulmakla meşgul ve onlara en çok ihtiyacı olan insanlar için bu yeniliklere erişimi artırmaya ve iyileştirmeye kararlı. Küresel Eylem Planı gibi ortaklıklar sayesinde Unitaid ve ortakları, küresel sağlık hedeflerine ulaşma yolunda kaydedilen ilerlemeyi hızlandırmaya yardımcı oluyor.”

- Dr Philippe Duneton, Unitaid İcra Direktörü

"Ayrımcı uygulamalardan, kültürel ve sosyal normlardan kaynaklanan eşitsizlikler, kadın sağlığının birçok yönünü etkiliyor. Küresel Eylem Planı bize bunları doğrudan ele almanın ve toplumsal cinsiyet eşitliğini daha geniş bir şekilde ilerletmenin yollarını sunuyor. Bu sayede, daha fazla kadının daha fazla kadın olmasını sağlamak için çalışabiliriz ve kız çocukları bedenleri, sağlıkları ve gelecekleri hakkında bilinçli kararlar verebilir ve bunlar üzerinde kontrol sahibi olabilirler.

Cinsel ve üreme haklarını koruyan yasaların geçişini ve uygulanmasını ele alabiliriz.Ve talebi ve erişimi artırmak için daha güçlü topluluk katılımı oluşturabiliriz. COVID-19 aşı tereddütünü sona erdirmek ve herkes için daha fazla refahı destekleyen sağlık sistemlerine yapılan yatırımları artırmak da dahil olmak üzere sağlık hizmetlerine."

- Sima Sami Bahous, BM Kadınları İcra Direktörü

“Aynı anda birden fazla krizin meydan okuduğu bir dünyada, küresel ajansların pandeminin sağlık ve insan sermayesi üzerindeki etkisini tersine çevirmek için ülkeleri desteklemek için birlikte daha iyi çalışması büyük önem taşıyor.”

- Dr Mamta Murthi, Başkan Yardımcısı, İnsani Gelişme, Dünya Bankası

“WFP, COVID-19'a küresel müdahaleyi destekleyerek, acil durumlarda hayat kurtaran tıbbi malzemeler sağlayarak ve dünyanın en savunmasız topluluklarının gıda güvenliğini iyileştirmek için ortaklarımızla birlikte çalışarak sağlık ve beslenmeye yönelik Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri'ni yerine getirmek için adım atıyor.”

- David Beasley, İcra Direktörü, Dünya Gıda Programı

“SDG3 GAP, 50'den fazla ülkede birinci basamak sağlık hizmetleri ve diğer alanlarda işbirliğinin güçlendirilmesine yardımcı oldu. Ancak ülkeleri SKH sağlık hedeflerine geri dönmeleri için nasıl ortaklaşa desteklediğimizi gerçekten dönüştürmek, işbirliği için güçlü teşvikler gerektirecektir.”

- Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, DSÖ Genel Direktörü

Kaynaklar : OHHLEP, FAO, OIE, UNEP, WHO

- Gıda Hattı, Bilim bölümünde yayınlandı
https://www.gidahatti.com/haber/11585655/tek-saglik-one-health-nedir-nasil-dogdu