AB’de beslenme eğitimi girişimleri ve projeler
Yaşam Tarzları ve Eğitim
“Avrupa Diyet, Fiziksel Aktivite ve Sağlık Platformu, yaşam tarzları ve eğitim konularında geçen yıl yayınlamış olduğu Platform taahhütlerini Temmuz ayında gözden geçirdi.”
Beslenme eğitiminin uzun vadeli etkisi görülebilir mi? Beslenme eğitimi girişimleri davranışı değiştirmek için nasıl tasarlanmıştır? Tüketicilere verilen tek yönlü bilginin ölçülebilir davranış değişikliğine neden olabileceğine dair kanıt var mı? AB Diyet, Fiziksel Aktivite ve Sağlık Platformu üyeleri Temmuz ayında bir araya gelerek bu soruların cevaplarını tartıştı. Üyeleri, Platformun kurulduğu 2005 yılından beri çok geniş aktiviteleri içeren 200’den fazla taahhüt konusu üzerinde çalıştı. Yaşam tarzları ve eğitim konularındaki aktivite ve taahhütler de bunlardan biri ve Platform, Haziran 2008’de bu konular üzerine bir çalışma belgesi yayınladı: “Yaşam Tarzları ve Eğitim ile ilgili Platform Taahhütleri üzerine Çalışma Belgesi”. Temmuz ayındaki toplantıda Platform üyeleri, taahhüt edilen tüm çalışmaların şeffaf, müştereken ve sorumlulukla uygulamaya geçirilmesi ve izlenmesi konusunda anlaştı. Yaşam tarzları ve eğitim konularında Platformun aksiyonları ve 2008 yılı Haziran ayında hazırlanan platform taahhütleri teknik ve akademik olarak tartışıldı. Geçen yıl hazırlanan “çalışma belgesinin” halen tartışmaların çerçevesini oluşturmak için çok geçerli bir doküman olduğu kararlaştırıldı. Platform 2009 yıllık raporunu da yayınlayarak, 2008 yılında yürütülen aktiviteleri ve başarıları açıkladı. Bu rapor ile Platform, üyelerinin platformun gelişimini başarıyla izlediğini de ortaya koydu.
Çalışma Belgesi’ne geçmeden önce AB Diyet, Fiziksel Aktivite ve Sağlık Platformu’nu kısaca tanıtalım. Platform, Mart 2005’de güncel beslenme, sağlık ve fiziksel aktivite konularında somut aksiyonlar almayı taahhüt eden üyeleriyle Avrupa çapında bir forum yaratmak amacıyla kuruldu. Üzerinde çalıştığı konular arasında: Tüketicinin doğru bilgilendirilmesi, etiketleme, eğitim, fiziksel aktivitenin geliştirilmesi, pazarlama, çocukları hedef alan reklamlar, etiketleme ve yeni/yeniden ürün formülasyonları gibi temel alanlardaki konular bulunuyor.
Günümüzde platformun AB gıda sanayinden tüketicinin korunması konusuna kadar çeşitli sivil toplum kuruluşlarından oluşan 32 üye organizasyonu var.
Beslenme eğitimi kavramı
Platform tarafından hazırlanan “Yaşam Tarzları ve Eğitim ile İlgili Platform Taahhütleri Üzerine Çalışma Belgesi”, beslenme eğitimi üzerinde duruyor ve bu konuda başarılı davranış değişikliği için önemli faktörler de dâhil olmak üzere kritik kanıtların genel bir görünümünü sunuyor. Daha sonra da Platform üyeleri tarafından hem aktif hem pasif, hem örgün hem de örgün olmayan eğitim kategorisinde yapılan taahhüt çeşitlerini inceliyor. Platform üyeleri tarafından yapılan ilgili taahhütlerin listesi de bu belge ekinde veriliyor.
Çalışma Belgesi, öncelikle beslenme eğitiminin ne olduğunu açıklıyor. Belgede “beslenme eğitimi kavramı”, “Beslenme ile ilişkili davranışta toplumun beslenme durumunu iyileştirmek için isteğe bağlı bir değişiklik sağlamaya yönelik iletişim faaliyetleri grubudur” şeklinde tanımlanıyor. Çalışma belgesi özetinde, “Beslenme konusunda tutum değişikliği sağlamak birçok faktöre bağlıdır. Eğitim projelerinin odak noktası kişisel tutumun değiştirilmesi olmakla beraber, bireylerin beslenmelerinin ve onların sağlıkla ilgili tutumlarının o bireyin kendi çevresiyle sürekli etkileşiminin bir ürünü olduğu konusu giderek daha fazla kabul görmektedir. Buna aile, toplum, kültür, sosyal yapı ve fiziksel çevre dahildir” değerlendirmesine yer veriliyor.
Platform, bir önceki araştırmasında beslenme etiketleri konusunu işlediği için bu belgede sadece “yeme ortamı kategorisi” ile ilgili faaliyet ve kriterlere yer veriliyor. Bu kategori, çalışmada 6 alt kategoride değerlendiriliyor. Bu alt kategorileri; beslenme eğitimi, etiket dışı beslenme veya sağlıklı yaşam tarzları bilgisi, gıda ürünlerinin sağlıklı yönlerinin vurgulanması ve tanıtılması, satın alma noktaları, işyeri tabanlı girişimler ve politika yapıcıları etkileme girişimleri oluşturuyor.
Yaşam tarzları ve obezite
Geçtiğimiz yıl Platform üyeleri, yaşam tarzları ve beslenme eğitimi üzerine ilk adım olarak, son yıllarda Avrupa’da artış gösteren şişmanlık ve obezite seviyeleriyle mücadele etmek amacıyla bir araya geldiler. Platformu kuran belgede de belirtildiği gibi, “AB vatandaşları çok az hareket ediyorlar ve çok fazla tüketiyorlar: Çok fazla enerji, çok fazla kalori, yağ, şeker ve tuz”. Dolayısıyla genel amaç kişilerin davranışlarını değiştirmek ve böylelikle vatandaşların daha fazla hareket etmelerini sağlamaktı. Bazı Platform üyeleri yaşam tarzları ile ilgili eğitim ve bilgi vermek için hareket geçme vaadinde bulundular.
“Yeme ortamı kategorisi” ile ilgili araştırmanın genel görünümü eğitim girişimlerinin, satın alma noktası girişimleri ile birlikte, okul ve iş yerlerindeki en büyük etkiyi yaptığını gösteriyor. Bazı araştırmalar-özellikle yüz yüze temas kurulan- eğitim girişimleri sonrasında meyve ve sebze tüketiminin arttığını ancak tuz alımının azaltılmasının ve lif alımının artırılmasının daha zor olduğunu ortaya koyuyor. Daha genel bir seviyeden bakıldığında, beslenme eğitiminin başarısı için “önemli bireylerin” katılım ve işi yüklenmesi zorunlu görünüyor. Hem okul tabanlı girişimlerde hem de aile ortamlarında, müdür ya da anne baba gibi “önemli bir bireyin” işi yüklenmesi ve istekliliği programın başarısını artırabiliyor. Platformun 2007 aktivitelerinin çoğu, örgün eğitim birimlerinin çoğunda olduğu gibi, çocuklara beslenme eğitimi sağlamayı amaçlamıştı. Bu aktivitelerden bazıları, katılımcılarda obezitenin azaltılmasında görünür bir başlangıç başarıları sağlamış olan küçük ölçekli projelerin tohumundan gelişip serpilmiş olan Shape Up ve EPODE gibi çok uluslu programlardı. CIAA (AB Gıda ve İçecek Sanayi Konfederasyonu) tarafından 2006-2008 yılları arasında 27 AB ülkesinde uygulanan program, gıda ve içecek sektörü kuruluşları, bireysel şirketler ve diğer ilgili kurumlar arasında iş birliği vasıtasıyla desteklendi ve başarılı sonuçlar alındı.
Yakın tarihte yapılan bir inceleme, ortalama bir beslenme kampanyasının tüketiciyi %5 kadar etkilediğini ortaya çıkardı; özellikle meyve ve sebze tüketimi, yağ alımı ve anne sütü ile ilgili beslenme kampanyaları ortalamada diğer sağlık konularından biraz daha başarılı oldu. Satın alma noktasında ise beslenme değerleri veya sağlıklı gıda tercihleri ile ilgili bilgi sağlanmasının birkaç durumda -özellikle de başka stratejilerle desteklendiğinde (mesela fiyatlandırma)- hedeflenen ürünlerin satışlarını artırdığını gösterdi. Restoran ortamlarında (iş yerleri ve okulların da arasında olduğu), bilgi sağlanmasının bakkallarda olduğundan daha başarılı olduğu görüldü.
Etiket dışı beslenme bilgilerinin türüyle ilgili olarak mevcut araştırmalar, basılı materyaller ile internetteki beslenme bilgileri arasındaki farka odaklandı. Genel olarak web tabanlı girişimlerin beslenme bilgilerinin artırılmasında ve davranış sonuçlarını etkilemede geleneksel web tabanlı olmayan materyallere göre daha etkili olduğu görüldü.
Araştırmanın genel görünümü, eğitim girişimlerinin, satın alma noktası girişimleriyle birlikte, okullar ve iş yerlerinde en fazla etkiye sahip olduğunu gösterdi. Geleneksel eğitim uygulamalarını tamamlamak için özel müdahaleler ve çoklu ortam ve internet kullanılan girişimler, okullarda meyve ve sebze tüketiminin artırılması konusunda en başarılı oldu. Hem iş yerleri hem de okullar konusunda, çoklu ortam yaklaşımları gibi katılımcı ve etkileşimli eğitim yöntemlerinin pasif girişimlerden daha olumlu sonuçlar verme eğiliminde olduğu da ortaya çıkarıldı.
Araştırma, eğitim girişimlerinin, satın alma noktası girişimleri ile birlikte, okul ve iş yerlerindeki en büyük etkiyi yaptığını gösteriyor.
