Türkiye, tarımsal üretimde dünya yedincisi oldu. Buna yeni başarılar eklenebilir. Ancak başarının risklerle beraber geleceğini ve en zayıf halkamızın iletişim eksikliği olduğunu unutmayalım.
Dünyanın gündemine yine turfanda tazeliğinde bir gündem oturdu. Her iki üç yılda bir başka sorun çıkıyor veya oluşturuluyor. Bu sefer adına EHEC diyoruz. E-coli veya EHEC virüsü denilen şey hakkında kesin yargılarda bulunmak için çok erken ama bütün dünyayı ilgilendiren bir etkisi olduğu gerçek. İspanya’dan ithal edilen salatalık, marul ve domatesten yayıldığı zannedilen EHEC’e karşı uzmanlar, yeşil yapraklı sebzelerin tüketilmesini tavsiye etmiyor. İspanya’dan yapılan ithalatları AB ülkeleri ve Rusya hemen durdurdu. Diğer ülkeler ihracat ve ithalatlarını bir daha denetleme ihtiyacı içindeler. İlk anda, İspanya’dan ithalatın Türkiye’ye yöneleceği ve sebze ihracatımızın artacağı izlenimi doğuyor. Ancak durum bu kadar kolay değil. Bir örnekle açıklayayım: Geçen yıl domatesi pahalı tedarik ettik. Sorunun iki sebebi vardı: Avrupa ülkeleri önceki yıllara göre daha fazla domates talep etmişler ve üretim ihracata kaymıştı.
Bir diğeri ise “sarı kelebek” denilen veya teknik adıyla domates güvesi yani “tuta absoluta” adlı bir böcek, sera üretimlerine %20 – %30 arasında zarar verdi. Yoğun popülâsyonlarda sıfır ile %100 arasında kayba sebep oluyor. Sarı kelebekler, önceki yıl Yunanistan’dan Türkiye’ye geldi. Oraya da İtalya’dan, İspanya’dan birer yıl arayla yayılmıştı. Sarı kelebekler ilk olarak Güney ve Orta Amerika’da ortaya çıkmıştı. Sarı kelebekle ilgili çare bulundu ve uygulamaya konuldu ama etkisini yok etmek için birkaç yıl gerekiyor. Şimdi EHEC’le ilgili durum daha vahim. EHEC, doğrudan insan sağlığını etkiliyor ve ölümcül sonuçlar doğuruyor. Kaynağı tam bilinmiyor ve yaygınlaşmasındaki etken faktörler net değil. Durum ciddi, sonuçlar ürpertici. Buradaki en önemli nokta, iletişimin iyi yönetilebilmesidir. Sadece Türkiye’de değil bütün dünyada söz konusu sağlık olunca insanların refleksleri bilimsellikten daha çok duygusallığa yöneliyor. Mayıs ayı enflasyon fiyatları son üç yılın en yüksek seviyesine çıktı. Yüzde 2,6 artışla tahminlerin iki misli olan fiyat artışlarındaki en büyük etkenin gıda olması bizi şaşırtmamalı. Turfanda enflasyonu diyebileceğimiz bu fiyat artışında küresel gıda oyuncusu olmamızın da etkisi olduğunu unutmayalım.
Dünyadaki her etki bizde de kendini gösteriyor. Küresel her olumsuz dalga öncelikle gıdada kendini gösteriyor. Petrole değil proteine bakılmalı, enerjiye değil tarıma dikkat çekilmeli. Türkiye, tarımsal üretimde dünya yedincisi oldu. Önümüzdeki günlerde yeni başarılar eklenebilir. Başarının risklerle beraber geleceğini unutmayalım. Bunlardan biri de işte fiyat artışları, dış ticarette yeni politikalar ve farklı tarım uygulamaları olarak kendini gösterecektir. Önümde FAO ve OECD’nin birlikte hazırladığı 2010 Tarım Raporu var. Önümüzdeki on yılda, geçmiş on yıla kıyasla gıda üretimi artışının daha az olması bekleniyor ancak 2050 yılına kadar da %70 gıda artışı gerektiği belirtiliyor. Raporda, gıda fiyatlarıyla ilgili şu tespitte bulunuluyor: Bu Tahmin Raporunun kapsadığı önümüzdeki 10 yıl içinde ortalama ürün fiyatlarının gerek nominal gerekse reel (enflasyon hesaba katılarak düzeltilmiş) olarak 2007/08 zirveleri öncesindeki on yıl seviyesinin üstünde olacağı tahmin ediliyor. Ortalama buğday ve kaba taneli ürün fiyatlarının reel olarak 1997-2006 dönemine göre yaklaşık %15-40 daha yüksek olması öngörülürken, bitkisel yağların reel fiyatlarının %40’tan fazla artması bekleniyor. 2019 yılına dek dünya şeker fiyatları da önceki on yıl ortalamasının üzerinde, ama 2009 yılı sonunda yaşanan son 29 yılın en yüksek seviyelerinin altında olacak. Bir diğer etki de, gelişmekte olan ülkelerdeki büyümenin gıdaya etkisi şeklinde görülecek. Raporda dikkat çeken diğer özellik ise, biyo-yakıtların tarıma etkisi oluşturuyor: “Ekonomik canlanma özellikle gelişmekte olan ülkelerde hububata oranla et tüketimini güçlendirirken artışın en büyük bölümü dana etine oranla daha ucuz olan etlerde -tavuk ve domuz etinde- görülecek. 2010-19 döneminde süt ve süt mamullerinin ortalama fiyatlarının artan enerji ve bitkisel yağ fiyatlarının etkisiyle reel olarak 1997-2006 dönemine göre %16-%45 daha yüksek olup, bunlar arasında en yüksek artışın tereyağı fiyatlarında görülmesi bekleniyor.
Biyo-yakıt piyasaları devlet teşvikleri ve himayelerine çok bağımlı; ancak gelecekte ham petrol fiyatlarının nasıl bir eğilim göstereceği, politik müdahalelerdeki değişiklikler ve ikinci nesil teknolojilerdeki gelişmeler gibi tahmin edilemeyen faktörler nedeniyle geleceğe ilişkin belirsizlik süregeliyor. Bu yakıt türünün kullanımına yönelik devlet himayesini karşılamak üzere biyo-yakıt üretiminde devam eden büyüme, buğday, kaba taneli hububat, bitkisel yağlar ve şeker gibi hammaddeler için ek talep yaratacak.” Sonuç olarak da gıdadaki istikrasızlığı belirten şu ifadeler yer alıyor: Tahmin Raporunda “normal” koşullar varsayılarak görece istikrarlı fiyat öngörüleri sonucuna varılmaktadır. Hava durumu, makro-ekonomik faktörler, siyasi müdahaleler ve özellikle enerji fiyatlarıyla ilgili belirsizlikler, ürün fiyatlarının öngörülemez olmaya devam edeceğini göstermektedir.
Birçok hükümet çok kısa vadeli olarak bile fiyat istikrarsızlığından kaygı duyuyor; çünkü bu durum hem (fiyatlar düşük olunca) çiftçilerin ayakta kalmasını, hem de (fiyatlar yüksek olunca) gıda güvenliğini tehdit ediyor. Aşırı belirsizlik yatırım kararlarını da etkiliyor. Gerek ulusal gerekse uluslararası düzeyde değerlendirilmesi gereken bir dizi politik seçenek var. Dikkat ederseniz ne sarı kelebekten bahsediyor rapor, ne de EHEC virüsünden. Bilinen risklerin dışında her zaman yeni ve belirsiz ve güçlü olumsuz dalgalar söz konusu olacaktır. Tarım ve gıda sektörü Türkiye’de tahminleri aşan boyutta büyüme gösteriyor. Riskler büyüklüğe oranla etkisini de şiddetlendirecektir. Ancak buradaki en zayıf halka iletişim eksikliğidir. Tarım ve gıda iletişimindeki eksikliğimizi gidermenin yolu da sektör temsilcilerinin daha fazla rol alması ve daha etkin olmasıdır. İspanya’nın son olayda ne kadar aciz kaldığına dikkatinizi çekerim.
