Tesislerde denetim eksikliği
AB’ye ihracat yapmak isteyen süt ve süt ürünleri tesislerini denetleyen AB yetkilileri sekiz işletmeden ikisinde yasadışı ve hijyenik olmayan uygulamalar olduğunu belirtti.
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü’nden sağlanan bilgilere göre Türkiye’de yıllık yaklaşık kayıtlı 2.1 milyon ton süt ve süt bazlı ürün üretilmekte. 2004 yılında 192 ton süt bazlı ürün, çoğunlukla peynir, fermente süt ve süt tozu, başta Almanya ve Belçika olmak üzere AB ülkelerine ihraç edildi.
Türkiye, Avrupa Birliği’ne süt ve süt ürünlerinin ihracatı için onaylanmış ve onaylı kuruluşlar en son 2001 yılında listelenmişti. Türk yetkili otoritelerinin talebi üzerine Gıda Veteriner Ofisi (FVO) heyeti, AB’ye ithalat amaçlı süt ve süt ürünlerinin işlenmesi ve üretimi üzerine resmi kontrolleri değerlendirme kararı aldı. Bunun için dört FVO müfettişinden oluşturulan bir misyon FVO planlanmış programının bir parçası olarak 4-14 Temmuz tarihleri arasında Tarım ve Köyişleri Bakanlığı temsilcileri ile birlikte Bursa, İzmir, Kahramanmaraş, Kırklareli, Sakarya, Şanlıurfa ve Tekirdağ’da sekiz süt işleme fabrikasını kontrol etti.
Misyon yaptığı inceleme neticesinde AB’ye ihracat için önerilen 3 süt işleme tesisinin bulunduğu Kırklareli ve Sakarya’daki gıda müfettişlerinin eğitim almadığını, Hayvan sağlığını ilgilendiren Konsey direktiflerinin il ve ilçe müdürlükleri personeli tarafından bilinmediğini, yapılan hayvan sağlığı kontrollerinin AB gereksinimleriyle uyumlu olmadığını, gıda denetçilerinin süt ürünlerinin spesifik ısıya maruz kalma işlemlerindeki gerekliliklerden haberdar olmadıklarını tespit etti.
Süt sığırı çiftliklerinde, Brusella ve Tüberküloz’dan ari statüsünün sürdürülmesinde sürüye giren hayvanlarla ilgili hiçbir şart ortaya konulmamakta, hayvan ve havyansal ürünlerin sertifikalandırılmasında konsey direktifleri ile uyum sağlayacak hiçbir hüküm yok. Küçükbaş hayvanların kayıt altına alınması için ulusal bir sistem ve ve mevzuat bulunmamakta. Sütün tüberkülozdan ari işletmelerden gelmesini sağlamak için yıllık testler, gebe hayvanlara uygulanan doğum öncesi ve sonrası testler yapılmamakta. Tüberküloz vakalarında artışlar var. Sütün bruselladan ari işletmelerden gelmesini sağlamak için yıllık testler, sütte ring testleri yapılmamakta.
Kontrol prosedürlerinin ve kontrol sistemlerinin dokümantasyonu konusundaki kontrollerde, AB’ye ihracatta süt işleme tesislerine süt tedarik eden süt sığırı ve küçükbaş işletmelerinin hayvan sağlığı ile ilgili AB gereklilikleri yetersiz ve dokümanlar eksik bulundu.
Sütlerini AB’ye ihraç etmek isteyen mandıralara tedarik sağlayan süt çiftlikleri Mayıs 2006’da yayınlanan bir kontrol listesini oluşturmak zorunda. Bu kontrol listesinde süt işleminin hijyeni, hayvan refahı, beslenmesi ve hayvan hareketleriyle ilgili kayıtlar ve ilaçların yönetimi konuları yer almakta. İncelemelerde bu kontroller sonunda sadece bir süt çiftliğinin onay aldığı gözlemlendi. Ayrıca il müdürlüklerinin ve süt endüstrilerinin yerine merkezi sistem olmadığı için hangi süt çiftliğinin onaylı olduğu da ayırt edilemediğine çekildi.
Hammadde tedarikinde ciddi sorunlar tespit edildi. Tesislere hammadde genelde işletmelerden, süt toplama noktalarından, kooperatiflerden doğrudan veya aracılı olarak temin edilmekte. Ziyaret edilen süt işleme tesislerine tedarikte bulunan bireysel üreticilerin sayısı onbinlere varmakta. AB kriterlerine uyumlu arzın toplam hacmi onaylı tek tesisin günlük yaklaşık 10 ton tedarik edebilmesinden dolayı sınırlı. İncelemede kuruluşlar AB standartları ile uyumlu sütü nereden tedarik etmeyi planladıklarını belirtemediler.
Süt işletmelerinin akış şemaları AB’deki Kritik Kontrol noktalarına uyacak şekilde süt ürünlerinin üretim sırasındaki tüm Kritik Kontrol noktaları belirtilmemiş, peynir üreten işletmelerde kontrol noktası hiç tanımlanmamış, çiğ süt kriterleri için yapılan özel kontrollerde AB koşullarına uyulmadığı görülmüştü.
Misyon ziyaret ettiği sekiz süt işleme tesisinin yedisinde genel yapı, düzen ve ekipman itibariyle AB koşullarına uyumlu bir sistem buldu. Sadece bir tesis bu konuda yetersiz kaldı. Üretim yerlerinde işlemlerin hijyeni ve genel hijyen durumu konusunda da üç tesis başarısız oldu. Süt işleme tesislerinde hijyen kurallarının uygulanması ve resmi kontroller konusunda “sekiz işletmeden ikisi yapmış oldukları yasadışı ve hijyenik olmayan uygulamalarını saklamak için büyük çapta hile ve girişimlerde bulunmuşlardır, fakat yetkili otoritenin bu girişimleri tespit edebilecek kapasitede olup olmadığı şüphelidir” şeklinde sert bir ifade kullanıldı. Ayrıca hayvan sağlık kontrolleri, ham materyal kontrolleri, şap hastalığının görüldüğü ülkelerde üretilen süt ürünleri için gerekli olan uygulama koşulları, sertifikasyon ile ilgili kontrollerdeki eksikliklerin yanı sıra Türk otoritelerini zor durumda bırakan “uygunsuz ya da sahte uygulamaların etkili bir şekilde gösterilmesi için yetkili otoritenin kapasitesi” yetersizliği sonucuna varıldı.
Raporun sonunda Türk yetkili otoritelerine sektördeki yetkili otoritelerin arasındaki koordinasyonun güçlendirilmesi ve AB’ye ihracat yapan işletmelerin, gıda işlemeleri hakkında resmi kontrollerden sorumlu yetkili otoritelerin derhal gıda işleme işletmelerinde ilgili kısımlarda tam kontrole sahip olmaları sağlanmalı tavsiyelerine yer verildi.
