Bakliyat sektörünün son yıllardaki en önemli sorunu, üretimde yaşanan düşüş. İsmet Aral, en azından ithalatı bitirecek üretim seviyelerine tekrar gelebilmemiz için daha fazla ürün ve verimli tohum desteği gerektiğine işaret ediyor.
Dünya Bakliyat Yılı projesinin Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanı Mehdi Eker’in girişimiyle Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) gündemine taşınması ve 2016 yılının Dünya Bakliyat Yılı ilan edilmesi, ardından gelen Ramazan ayı tüm gözleri bakliyata çevirdi. Dünya üretimi 62 milyon tona yükselen bakliyatta Türkiye, hem ihracatçı hem de ithalatçı ülkeler arasında ilk 10 arasındaki yerini koruyor. Ancak son 10 yıldır üretimde düşüş eğilimli bir çizgi hakim.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) verilerine göre, en fazla düşüş bakla, mercimek ve bezelyede gerçekleşti. Tüm baklagillerde ise düşüş oranları yüzde 12 ile 76 arasında değişiyor. Kimi değerlendirmelere göre bakliyat sektörü alarm veriyor.
Ancak Tarım Ürünleri Hububat Bakliyat İşleme ve Paketleme Sanayicileri Derneği (PAKDER) Başkanı İsmet Aral’a göre her şey bitmiş değil.
Bakanlığın 2008 yılında, tarihinde ilk defa bakliyat ürünlerine destekleme primi uygulamasını başlatmasını olumlu gelişme olarak nitelendiren Aral,üretimin artacağı yönünde sektörün umudunun arttığını söylüyor.
Son verilere göre Bakanlık, çeltik, kuru fasulye, nohut ve mercimekte kilo başına 10 kuruş prim desteği ile dekar başına 4,3 TL mazot ve 5,5 TL’de gübre desteği veriyor. Devlet ayrıca sertifikalı tohum kullanımına da destek vererek özendiriyor.
“Bakanlığın, üretimi arttırma yönünde büyük çabaları var” diyen PAKDER Başkanı, bu desteklerin arttırılması ve devamlılığının sağlanması ile beraber öncelikle
ithalatı sona erdirecek üretime ulaşabileceğimize, ardından 90’lı yıllardaki ihracat rakamlarını yakalayabileceğimize dikkat çekiyor.
“Bakliyat üretimi ve ihracatımız seksenli yılların sonu ile doksanlı yılların başlarında en üst düzeyine erişmişti. O dönemde 750 bin ton ihracat gerçekleştirdiğimiz sene olmuştur. Bugünkü cari fiyatlarla yaklaşık 750 milyon dolar değerinde bir ihracattan söz ediyorum” diyen Aral, o dönemin üretim ve ihracat yapısı devam edebilse, bugün de 750 milyon dolar ihracatı konuşuyor olacağımızı belirtiyor.
Üretim azalmasında kırılma noktaları
İsmet Aral’a göre, Türkiye’nin bakliyat üretiminde yaşanan düşüşte iki ana kırılma noktası var.
Bunların ilki, 1994 yılında çeşitli imkansızlıklardan dolayı Toprak Mahsuller Ofisi’nin bakliyat alım desteğini kesmesi. “Bu tarihten sonra bakliyat üretimimiz maalesef yıllar itibarı ile azalma eğilimine girdi” diyor Aral.
İkinci kırılma noktasını ise Kanada ve Amerika’nın bakliyat üretimine 90’lı yıllardan sonra çok önem vermesi oluşturuyor.
Aral, “Özellikle Kanada, alt yapı tohum ve toprak yapısını hazırlayarak yeşil mercimekte dünyanın bir numaralı üreticisi olmayı başardı. Tabii, elde ettiği yüksek verim sonucu maliyet fiyatları bizden daha ucuz oldu. Bu, dünya piyasasında söz sahibi olmalarını sağladı” diyor.
Üretimde Hindistan, ihracatta Kanada önde
İsmet Aral, Türkiye’nin dünya bakliyat üretimindeki yerinin yıllara göre değiştiğini ancak devamlı olarak ilk 10 arasındaki yerini koruduğunu kaydediyor. Dünya üretiminin yüzde 25’ini gerçekleştiren Hindistan ilk sırayı alıyor. Bakliyat üretiminde bu ülkeyi Kanada, Çin, Brezilya ve Nijerya takip ediyor.
Geçen yıl 7,12 milyar dolar seviyesinde gerçekleşen dünya bakliyat ticaretinde ise sıralama değişiyor. İlk sırayı dünya ticaretindeki %25 pay ile Kanada alıyor. Kanada’yı Çin, Burma, ABD, Avustralya, Arjantin, Fransa ve Türkiye takip ediyor.
En fazla ticareti yapılan ürün ise 2,73 milyar dolarlık hacmiyle fasulye. Bunu 1,6 milyar dolar ile bezelye, 1,2 milyar dolar ile mercimek takip ediyor.
Türkiye’deki durumu nasıl özetlersiniz?
Son 7 yıllık periyotta 803 bin ton ile 1,37 milyon ton arasında değişen bir üretim grafiğimiz var. 803 bin tonluk üretim, 2008 yılında yaşanan kuraklığa denk geldi. O yıl üretimimizde ciddi düşüş yaşadık. 2008 yılını saymazsak yıllık ortalama üretimimizin bir milyon tonun biraz üzerinde olduğunu görüyoruz.
Nitekim geçen yıl, toplam 1 milyon 164 bin ton bakliyat üretimi gerçekleştirmişiz. Bu miktarın 518 bin tonunu nohut, 27 bin tonunu yeşil mercimek, 208 bin tonunu fasulye ve 410 bin tonunu da kırmızı mercimek oluşturuyor.
Peki, ithalat ihracat dengemiz nasıl?
2009 yılını hariç tutarsak, son 5 yılda, bakliyat dış ticaretimiz negatif yönde seyretmiş. Bazı yıllar bu açık artsa da 2012 yılında biraz daha dengeye kavuşmuş
görünüyor. Geçen yıl 243 milyon dolarlık ithalatımıza karşın, 222 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirdik. İhracatta ülke çeşitliliğinin arttığını ve 80 ülkeye ulaştığımızı görüyoruz.
İthalatta ise bugün için, yeşil mercimek ve fasulyede ithalata bağımlıyız. Ayrıca son iki yıldır kısmen de olsa nohut ithal ediyoruz.
Türkiye’deki bakliyat pazarının büyüklüğü nedir?
İrili ufaklı yaklaşık 200’ün üzerinde firma, bakliyat, pirinç ithalatı, ihracatı ve iç pazarda tüketime yönelik hizmet veriyor. Bu firmaların bir kısmı paketli, bir bölümü de çuvallı tabir ettiğimiz dökme üretim yapmaktalar. Bakliyat ve pirinç üretimi ile ticareti, aynı sistem içerisindedir. Genellikle aynı firmalar tarafından yapılmaktadır. Hatta paketli bulgur da markalı olarak genellikle aynı firmalar tarafından yapılmaktadır. Bu yönüyle ele aldığımızda bakliyat ve pirinç, diğer taraftan bulguru da eklersek sektör büyüklüğü yaklaşık 5 milyar liraya ulaşıyor.
“Paketli bakliyat sağlıktır”
“Paketli bakliyat, tüm bakliyat pazarının yaklaşık yüzde 25’ini oluşturuyor. Dernek olarak, daha sağlıklı bir tüketim şekli olan ambalajlı bakliyat ürünlerini öneriyoruz. Ancak, maalesef açıkta satış yapılan yöresel ve ulusal marketler halen var. Tabii, durum böyle olunca ürün kalitesi ve izlenebilirliği konusunda da ciddi endişeler oluşuyor.
Derneğimiz, paketli ürünlerin tüketilmesi yönünde açıklamalar yapmakta. Çünkü markalı ve paketli ürünlerin üzerinde, ürünü üreten firmanın ismini ve ürün ile ilgili bilgileri görürsünüz. Her şeyden önce paketli bakliyat ürününün bir muhatabı vardır ve deyim yerindeyse karnesi üzerindedir. En doğru ve sağlıklı şekil, paketli ürün tüketilmesidir. Kısacası, ambalajlı bakliyat sağlık demektir. Dernek olarak bunu yaygınlaştırmak için perakende satış noktaları ile temas kuruyoruz.
Bakliyat Tanıtım Projesi
“Bu dönem PAKDER’in 5. Dönemi. Bu dönemde,“Sağlıklı Yaşam” başlığı altında tamamlamayı planladığımız bir Bakliyat Tanıtım Projemizi hayata geçireceğiz. Bu proje, sektörümüz için hayati önem taşıyor. Proje kapsamında, “Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programı” Başbakanlık Genelgesi gereği, Gıda Tarım ve Hayvancılık ile Sağlık Bakanlıklarının desteğini de sağlayarak, bir kamu spotu hazırlayacağız.
Bakliyat Tanıtım Projemizin, paketli bakliyat ürünlerinin tüketimine ve sektörümüzün büyümesine katkı sağlayacağını düşünüyoruz.”
