Asıl tehlike kayıt dışı üretilen gıdalarda
“Gıda katkı maddeleri alerji yapıyor! Kanser yapıyor!” Evet, neredeyse her gün haberlerde, köşe yazılarında, televizyonların ana haber bültenlerinde bu tarzda manşetler okuyoruz. Tüketici de doğal olarak soruyor: “Peki biz ne yiyeceğiz?
Biz de konuyu asıl muhatabına, yani GIDAKAT (Gıda Katkı ve Yardımcı Madde Sanayicileri Derneği) Başkanı Dr. E. Osman Cabı’ya soruyoruz: “Gerçekten gıda katkı maddeleri alerjen ve kanserojen özellikler taşıyor mu? Durum haberlerde yer aldığı gibi mi yoksa konuşulanlar tamamen spekülasyon mu?”. Başkan; “Bu sorunuza cevabım, bu tür haberlerin çoğunlukla spekülatif amaçlı olduğu şeklinde olacaktır” diyor ve ekliyor; “Hiçbir şekilde bir katkı maddesi veya organik/inorganik başka bir kimyasal madde içermeden yetiştirilen domates, çilek ve yumurta gibi doğal gıdaların bile bazı bünyelerde alerji yaptığını zaman zaman hepimiz görüyoruz. Alerji dediğimiz vücut reaksiyonları, bünyeden bünyeye değişebildiği gibi, vücuda alınan ya da temas edilen maddeye ve miktarına göre de değişebiliyor. Diğer taraftan, bir başka polemik olan domuz ürünleri kullanılıp kullanılmadığı konusu ise tamamen Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın etkin kontrol ve denetiminde yürütülmektedir. Yani gerek gıda maddesinin formülasyonu, üretim izni ve fiili üretim aşamasında gerekse de gıda veya katkı maddesinin ithalat aşamasında Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nca çok ciddi kontrol ve denetimler yapılıyor. Bu herkes tarafından bilinen bir konu!”.
Geçmişi 1976’ya kadar gidiyor
Gıda katkı maddelerine yönelik bu eleştirilerin ilk çıkışı, 1976 yılına kadar gidiyor. İlk defa 1976 yılında Fransa ve Almanya’da gıda sektörünü hedef alan bir oyun, 1996 yılının Aralık ayında Türkiye’de de sahnelenmeye başlıyor. 1997 yılının başında yoğun olarak gıdalardaki bazı katkı maddelerinin insan sağlığına zararlı olduğu iddia edilen listeler, gazetelerde yer almaya hatta tüketiciler arasında elden ele dolaşmaya başlıyor. Bugünlerde internet sitelerinde yeniden dolaşıma giren bu listeler, konunun uzmanlarına göre bilimsel ve teknik hiçbir gerçeğe dayanmıyor.
Uzmanlara göre her maddenin yarar veya zararında, kullanılan miktar çok önemli. Hayatın idamesi için mutlak gerekli olan besin maddelerinin dahi, aşırı miktarlarda tüketilmesi ile de bir takım olumsuz durumlarla karşı karşıya kalınabiliyor. Normal kullanımında hiçbir sıkıntı yaratmayan doğal gıda maddeleri bile aşırı kullanımında tüketiciler için zararlı ve hatta öldürücü olabiliyor.
Ünlü hekim Hipokrat; “İlacınız gıdanız, gıdanız ilacınız olsun” demiş. Paracelsus ise “Her madde toksiktir” diyerek, gıda maddesinin ilaç ya da zehir olmasının doğrudan kullanılan doz ile ilgili olduğunu vurgulamış. Türkçemizde de “azı karar çoğu zarar” diye bir deyim var.
Gıda katkılarında da miktar önemli
Gıdalarda kullanılabilecek bir katkı maddesinin çeşit ve miktarının belirlenmesi, uluslararası pek çok araştırma ve incelemeden geçtikten sonra kesinlik kazanıyor. Gıdakat Başkanı Cabı; Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından ortaklaşa oluşturulan Kodex Alimentarius Komisyonu (CAC) bünyesinde bulunan, Gıda Katkı Maddeleri ve Bileşenler Kodeks Komitesi (CCFAC) ve Gıda Katkı Maddeleri Uzmanlar Kurulu (JECFA) gibi kuruluşların, uzun yıllar süren teknolojik ve toksikolojik araştırmaları ve değerlendirmeleri sonucunda her bir katkı maddesi için spesifikasyonların belirlendiğini belirtiyor.
Bu spesifikasyonlara göre, insanlarda mg/kg vücut ağırlığı başına “günlük alınabilecek miktar” (Acceptable Daily Intake – ADI) değerleri belirleniyor ve elde edilen bulgular ile alınan kararlar FAO ve WHO raporlarında yayımlanıyor. Sadece sınırlı sayıdaki ülke ve tesislerde üretilen katkı maddelerinin; WHO, FAO, JECFA, CAC vb. yetkili kurumlarca detaylarıyla incelenip kullanılmasında sakınca olmadığı rapor edildikten ve bir E numarası verilip, sanayide de kabul gördükten sonra kullanımına izin veriliyor. Dolayısıyla uzun inceleme ve denemelerden sonra bu şekilde kabul gören bir katkı maddesini de insanların rahatça tüketmesinde bir sakınca bulunmuyor.
Kullanmak zorunlu mu?
Özellikle sanayi devriminden sonra gıda maddesi üreticisi ile tüketicinin belirgin olarak birbirinden ayrılmaya başladığı görülüyor. Gıda maddeleri ticaretinin ortaya çıkması ve gelişimi ile birlikte gıdaların üretimi, işlenmesi, muhafazası, depolanması ve taşınması bir zorunluluk olarak ortaya çıkıyor. Kullanım amacı ve kendilerinden beklenen fonksiyonların çeşitliliği dikkate alındığında; gıdalarda katkı maddesi kullanımına gerek duyuluyor. Günümüzde gıdanın görünüş, tat, doku ve renk gibi duyusal özelliklerini geliştirmekle birlikte, muhafaza, kalite ve teknolojinin gereği katkı maddesi kullanımı zorunlu hale geliyor.
Tüm dünyada katkı maddelerinin kullanımına, WHO ve FAO’nun ortak organizasyonu ”JECFA” karar veriyor. “Joint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives” in kısa adı olan JECFA Komisyonu uzun araştırmalar sonucunda katkı maddesinin kullanımına izin veriyor.
Ülkemiz gıda katkı maddeleri mevzuatı da, AB regülasyonlarına uygun olarak hazırlanmıştır. Sözü edilen komitenin çalışmaları izlenerek sürekli güncelleniyor ve mevzuata uygulanıyor. Türkiye de, 200’e yakın ülke gibi FAO, WHO ve JECFA üyesi. Her üye ülke, bu yayınları kendi ülke özelliklerini de dikkate alarak yeniden düzenliyor ve mevzuatına ilave ediyor.
Başkan Cabı, bu konuda ülkemizdeki mevzuatın nasıl olduğunu şu sözlerle özetliyor: “Gıda katkı maddelerinin kullanımında göz önünde tutulması gereken bazı kurallar var. Bunları şöyle sıralayabilirim: İlk olarak; mutlaka Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’ndan alınmış üretim izni veya ithal izni olmalıdır. Ayrıca kullanılabilirliği uluslararası kuruluşlarca ve ülkemiz yetkili makamlarınca kabul edilmiş ve Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği (TGKY)’nde kullanımına izin verilmiş olmalıdır. Bunlara ilave olarak, gıda saflığında ve gıda maddelerinde kullanılmaya uygun olmalı ve sadece kullanılmasına izin verilen gıdalarda kullanılmalıdır. TGKY’deki en önemli teknik husus ise gıda katkı maddesinin kullanılacağı gıdaya özgü olarak belirlenen ve izin verilen miktarlarda kullanılmasıdır.”
E kodu neyi ifade ediyor?
Gıda mevzuatımızı adapte etmeye çalıştığımız Avrupa Birliği, izin verdiği gıda katkı maddelerini tanımlamak için (E) kodu kullanıyor. (E) kodunun kullanılması, Avrupa ülkelerinin, katkı maddelerinin gıdalarda kullanımına izin verdiğini gösteriyor. Burada (E) harfi “Europe” baş harfini ve sonraki üç rakamlı sayı da gıda katkı maddesini ifade ediyor (E-150 karamel, E-330 sitrik asit gibi). Bu kodlar AB tarafından her katkı maddesi için kullanılıyor. Çünkü E kodu taşıyan gıda katkı maddelerinin, bilimsel bir komite tarafından onay verildiği için insan sağlığı üzerine olumsuz etkileri söz konusu değil.
Bu nedenle, tüketiciyi korumak adına sanal alemde dolaşan listelerdeki ürünler dikkatlice incelendiğinde, maksatlı olduğu açıkça ortaya çıkıyor. Örneğin; listelerde “kanser yapıcı, tehlikeli” olarak belirtilen E-330, pek çok gıdada kullanılan ve halk dilinde “limon tuzu” olarak bilinen sitrik asitten başka bir şey değil. Üstelik turunçgillerde bol miktarda bulunuyor. Bunun tehlikeli kabul edilmesi, herkesin kanser riski ile karşı karşıya olduğunu kabul etmek anlamına geliyor. Listelerdeki bu ve buna benzer maksatlı ve yanlış örnekler çoğaltılabilir.
Tehlike kayıtdışı üretilen gıdada
Gıdakat Başkanı Cabı; sonuçta asıl tehlikenin, gıdaya katılan katkı maddelerinde değil, kayıt dışı olarak üretilen gıdalara katılan, ne olduğu belli olmayan ve ölçüsüz olarak kullanılan gıda katkı maddelerinde olduğuna dikkat çekiyor. “Onun için tavsiyemiz, halkımızın markalı, ambalajlı, etiketli ve Tarım Bakanlığı’ndan izinli olan gıda maddelerini satın almaları ve tüketmeleridir. Bu tip haberler hem tüketici, hem de üretici firmalar için son derece olumsuzluklar yaratmaktadır. Bu hususta tüketicilere güvenilir bilgilerin verilmesi önemli olup basınımıza da bu konuda görev ve sorumluluklar düşmektedir” diyerek konunun önemli başka bir boyutunu dile getiriyor.
FEDIMA Ekim’de İstanbul’da
1969 yılında kurulan ve merkezi Brüksel’de bulunan FEDIMA (Federation of the European Union Manufacturers and Suppliers of Ingredients to the Bakery, Confectionery and Patisserie Industries)’nın üyesi olan GIDAKAT, önümüzdeki aylarda büyük bir organizasyona da ev sahipliği yapmaya hazırlanıyor. Her yıl üye ülkelerden birinde yapılmakta olan FEDIMA Genel Kurulu, bu yıl GIDAKAT’ın ev sahipliğinde, 8 -11 Ekim 2008 tarihleri arasında İstanbul’da bir araya geliyor.
GIDAKAT Yönetim Kurulu Başkanı Dr. E. Osman Cabı, 2003 yılından beri FEDIMA’ya üye olduklarını belirterek organizasyonla ilgili şu bilgileri verdi; “Gıda katkı maddeleri, gıda hijyeni, enzimler, GMO (Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar), GMF (Genetiği Değiştirilmiş Gıdalar), kontaminantlar (bulaşanlar) vb. konularda, bilim çevreleriyle ve AB komisyonlarıyla işbirliği içinde çalışmalar yapan FEDIMA, üyesi olmamız nedeniyle çalışmalarını Derneğimize de iletmekte, biz de gelen bu yeni çalışmalardan veya yeni AB Gıda Mevzuatı Direktifleri’nden üyelerimizi haberdar etmekteyiz. 2005 yılında Brugge’de yapılan genel kurul toplantısında, 2008 yılı genel kurulunun İstanbul’da ev sahipliğimizde yapılması yolundaki önerimiz, 2006 yılında Fransa/Biarritz’de yapılan genel kurulda oybirliği ile kabul edildi.
8-11 Ekim 2008 tarihlerinde İstanbul Conrad Hotel’de yapılacak olan 2008 FEDIMA Genel Kurulu toplantıları; Teknik Komite, Executive Komite ve Genel Kurul olarak üç aşamada yapılacak. FEDIMA’ya üye olan Belçika, Danimarka, Fransa, Almanya, Yunanistan, Hollanda, İtalya, Portekiz, İspanya, İngiltere, İsviçre, Avusturya, Çek Cumhuriyeti, Finlandiya, Macaristan, Romanya ve Polonya’daki sektörle ilgili eşdeğer dernek temsilcilerinden oluşacak yaklaşık 200 delegenin katılmasını bekliyoruz. Bu organizasyonu üstlenmemizle, ülkemizin AB’ye giriş ve entegrasyonuna olumlu kamuoyu oluşturmada bir katkımız olacağına inanıyoruz.
