Mevsimsel olarak ülkemizde de rastlanan ve öldürücü bir hastalık olan Kırım Kongo kanamalı ateşi nedir? KKKA belirtileri nelerdir?
Kırım Kongo kanamalı ateşi nedir?
Kırım-Kongo kanamalı ateşi (KKKA), Bunyaviridae ailesinde bulunan Nairovirüs kaynaklı yaygın bir hastalıktır. KKKA virüsü, %10-40’lık bir ölüm oranıyla ciddi viral hemorajik ateş salgınlarına neden olur. KKKA hastalığı ülkemizinde içinde bulunduğu Afrika, Balkanlar, Orta Doğu ve bazı Asya ülkelerinde endemiktir.
Kırım Kongo kanamalı ateşi virüsünün konakçıları sığır, koyun, keçi gibi çok çeşitli vahşi ve evcil hayvanlardan oluşur. Birçok kuş enfeksiyona dirençlidir, ancak devekuşları hassastır ve endemik bölgelerde, insan vakalarının kökeninde oldukları gösterilmiştir. Örneğin, eski bir salgın, Güney Afrika’daki bir devekuşu çiftliğinde meydana gelmiştir. Salgın sırasında devekuşları herhangi bir belirti göstermemekte idi.
Hayvanlar, virüsü taşıyan kenelerin ısırmasıyla enfekte olur ve virüs, enfeksiyondan yaklaşık bir hafta sonra kan akışında kalır. Bu, kene-hayvan-kene döngüsünün, başka bir kene ısırdığında devam etmesine neden olur. Her ne kadar birkaç kene cinsi KKKA virüsü ile enfekte olabilse de, Hyalomma cinsi keneler hastalığın taşınmasında ana faktördür.
Kırım Kongo kanamalı ateşi nasıl bulaşır?
Kırım Kongo kanamalı ateşi virüsü, insanlara kene ısırmasıyla veya kesim sırasında ve sonrasında enfekte hayvan kanı veya dokularıyla temas edilmesi yoluyla bulaşır. Vakaların çoğu, tarım işçileri, mezbaha işçileri ve veterinerler gibi hayvancılık endüstrisinde yer alan kişilerde meydana gelmektedir.
İnsandan insana geçiş, enfekte olmuş kişilerin kanları, vücut salgıları veya diğer vücut sıvılarıyla yakın temastan kaynaklanabilir. Hastane kaynaklı enfeksiyonlar, tıbbi ekipmanın yanlış sterilizasyonu, iğnelerin tekrar kullanılması ve tıbbi malzemelerin kirlenmesi nedeniyle de ortaya çıkabilir.
Kırım Kongo kanamalı ateşinin semptomları ve belirtileri nelerdir?
Kuluçka süresinin uzunluğu virüsün bulaşma yoluna bağlıdır. Bir kene ısırması ile enfeksiyonu takiben, kuluçka süresi genellikle en fazla 9 gün olmak üzere 1-3 gündür. Enfekte olmuş kan veya dokularla teması takiben -inkübasyon süresi, en fazla 13 gün olmakla birlikte, genellikle 5-6 gündür.
Semptomların başlangıcı ani, ateş, miyalji, (kas ağrısı), baş dönmesi, boyun ağrısı ve tutukluğu, sırt ağrısı, baş ağrısı, ağrılı gözler ve fotofobi (ışığa duyarlılık) olabilir. Erken dönemde bulantı, kusma, ishal, karın ağrısı ve boğaz ağrısı olabilir, ardından keskin bir ruh hali dalgası ve kafa karışıklığı görülebilir. 2 ila 4 gün sonra, ajitasyon uyku hali, depresyon ile yer değiştirebilir. Karın ağrısı, saptanabilir hepatomegali (karaciğer büyümesi) gözlenebilir.
Diğer klinik bulgular arasında taşikardi (hızlı kalp atış hızı), lenfadenopati (genişletilmiş lenf düğümleri) ve ağız, boğazda ve derideki iç mukozal yüzeylerde peteşiyal döküntü (ciltte kanamanın neden olduğu döküntü) sayılabilir. Peteşiler ekimoz adı verilen daha büyük döküntülere ve diğer hemorajik olaylara yol açabilir. Genellikle hepatit bulguları görülür. Ciddi hastalar, hastalığın beşinci gününden sonra hızlı böbrek yetmezliği, ani karaciğer yetmezliği veya pulmoner yetmezlik yaşayabilir.
Kırım Kongo kanamalı ateşi ölüm oranı, hastalığın ikinci haftasında meydana gelen ölümle birlikte yaklaşık %30’dur. İyileşen hastalarda, iyileşme genellikle hastalığın başlamasından 9. veya 10. günde başlar.
KKKA nasıl teşhis edilir?
KKKA virüsü birkaç farklı laboratuvar testiyle teşhis edilebilir:
- Enzim bağlı immünosorbent testi (ELISA)
- Antijen tespiti
- Serum nötralizasyonu
- Ters transkriptaz polimeraz zincir reaksiyonu testi (RT-PCR)
- Hücre kültürü ile virüs izolasyonu.
Ölümcül hastalığı olan hastalar, hastalığın ilk birkaç gününde olduğu gibi, genellikle ölçülebilir bir antikor seviyesi geliştirmezler ve bu nedenle bu kişilerde teşhis kan veya doku numunelerinde virüs veya RNA tespiti ile sağlanır.
Hasta numuneleri üzerinde yapılan testler aşırı biyolojik tehlike riski taşır ve sadece maksimum biyolojik güvenlik koşullarında yapılmalıdır. Bununla birlikte, numuneler etkisiz hale getirilmişse (örneğin, virusitler, gama ışınları, formaldehit, ısı, vb.), temel bir biyogüvenlik ortamında manipüle edilebilirler.
Kırım Kongo kanamalı ateşi nasıl tedavi edilir?
Semptomların tedavisi ile yapılan genel destekleyici tedavi, insanlarda Kırım Kongo kanamalı ateşi tedavisinde temel yaklaşımdır.
Antiviral ilaçlardan ribavirin, KKKA enfeksiyonunu belirgin bir fayda ile tedavi etmek için kullanılmıştır. Hem oral hem de damar içi uygulamalar etkili görünmektedir.
Kırım Kongo kanamalı ateşi’nden korunma ve kontrol
Hayvanlar ve kenelerdeki KKKA kontrolü
Hayvanlarda Kırım Kongo kanamalı ateşi enfeksiyonunu önlemek veya kontrol etmek zordur. Kene-hayvan-kene döngüsü genellikle fark edilmediği için ve evcil hayvanlarda enfeksiyon genellikle belirti göstermediği için kontrol sağlanamaz. Ayrıca, taşıyıcı keneler çok sayıda ve yaygındır. Bu nedenle akarisitler ile kene kontrolü (kene öldürmeyi amaçlayan kimyasallar) iyi yönetilen hayvancılık üretim tesisleri için gerçekçi bir seçenektir.
Örneğin, Güney Afrika’daki bir devekuşu mezbahasındaki bir salgının ardından, deve kuşlarının kesimden önce bir karantina istasyonunda 14 gün boyunca tutulmaya başlanmıştır. Bu karantina, hayvanlardan kesim sırasında bulaşma riskini azaltmış ve hayvanlarla temasta bulunanlar için enfeksiyonu önlemiştir.
Hayvanlarda kullanım için herhangi bir KKKA aşısı yoktur.
İnsanlarda enfeksiyon riskini azaltmak
Her ne kadar Doğu Avrupa’da Kırım Kongo kanamalı ateşi’ne karşı inaktive edilmiş bir aşı geliştirilmiş ve kullanılmış olsa da, şu anda insan kullanımı için yaygın olarak kullanılan güvenli ve etkili bir aşı yoktur.
Bir aşının yokluğunda, insanlarda enfeksiyonu azaltmanın tek yolu risk faktörlerinin farkındalığını artırmaktır. İnsanların virüse maruz kalmalarını azaltmak için alabilecekleri önlemler konusunda eğitmektir.
Virüsten korunmak için dikkat edilmesi gereken şeyler;
- Koruyucu elbise giyin (uzun kollu, uzun pantolon)
- Giysilerdeki kenelerin kolayca algılanmasını sağlamak için açık renkli giysiler giyin
- Giysilerde onaylanmış akarisitleri (kene öldürmeyi amaçlayan kimyasallar) kullanın
- Cilt ve kıyafetlerde onaylı kovucu kimyasallar kullanın
- Giysileri ve deriyi düzenli olarak inceleyin, kene bulunursa, güveni bir şekilde uzaklaştırın
- Hayvanlar üzerindeki, ahırlardaki keneleri ortadan kaldırmak veya kontrol etmek için kenelerin bol olduğu alanlardan ve en aktif oldukları mevsimlerden kaçının.
- Hayvanları veya dokularını endemik bölgelerde, özellikle kesimhanelerde tutarken eldiven ve diğer koruyucu kıyafetler kullanın
- Hayvanları, kesimhanelere girmeden önce karantinaya alın veya kesilmeden iki hafta önce hayvanlara rutin olarak pestisitler uygulayın.
- KKKA bulaşmış insanlarla yakın fiziksel temastan kaçının
- Hasta insanlara bakarken eldiven ve koruyucu ekipman kullanın
- Hasta insanları ziyaret ettikten sonra düzenli olarak ellerinizi yıkayın
- Şüphelenilen veya onaylanan Kırım Kongo kanamalı ateşi hastalara bakan veya onlardan örnek alan sağlık çalışanları, standart enfeksiyon kontrol önlemlerini almalıdır. Bunlara temel el hijyeni, kişisel koruyucu ekipman kullanımı, güvenli enjeksiyon uygulamaları dahildir.
Bir önlem olarak, KKKA salgın alanının hemen dışındaki hastalara bakan sağlık çalışanları da standart enfeksiyon kontrol önlemleri almalıdır.
Şüpheli KKKA taşıyıcısı insanlardan alınan numuneler, uygun şekilde donatılmış laboratuvarlarda çalışan eğitimli personel tarafından incelenmelidir.
