Türkiye, Kodeks Alimentarius Gıda Maddelerinde Bulaşanlar Kodeks Komitesi’nde dediğini yaptırdı
Uluslararası gıda mevzuatında, fındık, badem ve antepfıstığında aflatoksin limiti yükseltildi. Böylece önemli ihraç ürünlerimiz olan fındık ve antepfıstığının AB’ye ihracatı kolaylaşacak ve iade edilen fındık ve antepfıstığı partisi azalacak.
İkinci Dünya Savaşı sonrası küreselleşmeye yönelen dünyada, 1947’de imzalanan Tarifeler ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT) ve bunun revize edilmesi ile oluşan Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) anlaşması ile çok taraflı ticaret sisteminin hukuki alt yapısının oluşturulması hedeflemiştir. İletişim ve ulaşımdaki gelişmeler, ulusların ticarete konu olan ürünlerinin kapsamını genişletmiş, dünyanın bir köşesinde üretilen ürüne, öbür köşesinde pazarlama olanağı getirmiştir. Medya, internet gibi iletişim teknolojisindeki gelişmeler de tüketicilerin gıda bilimi ve teknolojisi alanındaki gelişmelerden çok kolay haberdar olmalarına ve çabuk tepki verebilmelerine sebep olmaktadır.
Gıda güvenliği önlemleri ise, tüketicilerin, istenmeyen risklere karşı korunmasını amaçlamaktadır. Bu riskler, daha ziyade mikrobiyolojik ve ağır metal bulaşmaları, veteriner ve zirai mücadele ilaçları ile gıda katkı maddelerinin uygun kullanılmamasını içermektedir.
Tarım ve gıda ürünlerinin ticaretinde, risk faktörlerinin belirsiz olması veya hakkında fazla bilgi olmaması, gelir, deneyim ve damak tadı farklılığı gibi hususlar farklı risk belirleme kriterlerinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Risk uygulamaları arasındaki farklılıkların giderilmesi ve uygulama birliğinin sağlanması için DTÖ, uluslararası referans kuruluşları olan Uluslararası Salgın Hayvan Hastalıkları Örgütü, Bitki Sağlığı Konvansiyonu ve Kodeks Alimentarius Komisyonu’nun bilimsel verilerini esas almaya başlamıştır.
Bugün; Türkiye 80’den fazla ülkeye 200 çeşit gıda maddesi ve tarım ürünü ihraç etmektedir. Özellikle gelişmiş ülkelerin gıda ithalatında ileri derece gıda güvenlik koşulları araması, Türkiye’nin bazı gıda maddeleri (su ürünleri, süt ürünleri, et ürünleri, meyve suyu ve meyve suyu konsantresi gibi) ihracatını giderek zorlaştırmaktadır. Hatta geleneksel olarak ihraç ettiği kuru üzüm, kuru incir ve kuru kayısı gibi ürünlerde de kükürt dioksit, toksin ve ağır metal kalıntıları nedeniyle zorluklarla karşılaşmaktadır.
Türkiye, içinde bulunduğu sorunlara rağmen, dünyada ticareti yapılan 150 bitkisel ürünün 120’sini ekonomik olarak yetiştirmekte ve hatta bazı ürünleri çok kısa bir periyotta yetiştirip hasat etmektedir. Bu hem ticaret açısından hem de sanayi açısından çok önemli bir unsurdur. Türkiye, bütünleşen dünya ticaretinden daha fazla pay alabilmek ve kendi insan, bitki, hayvan ve çevre sağlığını korumak için, sağlık ve bitki sağlığı önlemleri ile gıda güvenirliliği önlemlerini risk analizleri sistemine göre yapmak durumundadır. Gıda ticaretinin küreselleşmesi sonucunda, ithalat ve ihracat kontrollerinin uluslararası kabul görmüş gıda standartlarına ve uluslararası gıda, bitki sağlığı ve hayvan sağlığı organizasyonlarınca alınan kararlara göre düzenlenmesi giderek önem kazanmaktadır. Bu yüzden Türkiye, bu organizasyonların çalışmalarında aktif olarak yer alarak kendisi için en uygun kararların alınmasını sağlamak zorundadır.
Kodeks Alimentarius Komisyonu nedir?
Gıda maddelerinin uluslararası ticaretini kolaylaştırmak ve bu ticarette oluşan anlaşmazlıkları çözümlemek amacıyla gıdalardaki teknik kriterleri belirlemek için, Birleşmiş Milletler Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Dünya Tarım ve Gıda Örgütü (FAO) bünyesinde Kodeks Alimentarius Komisyonu (CAC) 1963 yılında kurulmuştur. Bu Komisyonun altında da, gıda katkı maddeleri, bulaşanlar, zirai ve veteriner ilaç kalıntıları, etiketleme, meyve ve sebze, özel beslenme ürünleri de dahil olmak üzere pek çok konu üzerinde çalışmalar yürüten Komiteler kurulmuştur. Komitelerde alınan kararlar Komisyon tarafından onaylandıktan sonra standartlaşarak gerek zorunlu uygulama olarak gerekse de kılavuz şeklinde kullanıma sunulmaktadır.
Bunlardan Gıda Maddelerinde Bulaşanlar Kodeks Komitesi, fındık, badem ve antepfıstığında aflatoksin limitlerine ilişkin 2000’li yıllarda başlattığı çalışmalarını sonuçlandırdı ve Nisan 2008’de Lahey’de yapılan toplantıda Türkiye’nin girişimleri ile çok önemli kararlar alındı.
Gıda Maddelerinde Bulaşanlar Kodeks Komitesi’nde yürütülen çalışmalar
Ülkemiz yetkilileri, CAC’ın 2006 yılında aldığı bir kararla Gıda Maddelerinde Bulaşanlar Kodeks Komitesi (CCCF) adını alan komitenin çalışmalarına kuruluşundan bu yana aktif ve hazırlıklı bir şekilde katılmaya özen göstermektedir.
Fındık, antepfıstığı ve kuru incir, ülkemiz tarımında ve ihracatında önemli yer tutmaktadır. Dünya fındık üretiminin yaklaşık %75’i, incir üretiminin ise %30’u ülkemizde gerçekleşmektedir. 1.6 milyonu tarlada olmak üzere yaklaşık 2.5 milyon kişi fındık sektöründe çalışmaktadır. Ülkemiz tarımında önemli bir yere sahip olan fındık, antepfıstığı ve kuru incirin uluslararası ticaretinde en önemli sorun, içerdiği aflatoksin miktarıdır. Bu konuda ülkelerin farklı limitleri bulunmakla birlikte en düşük limitler ihracatımızın büyük oranda gerçekleştiği AB üyesi ülkelerde uygulanmaktadır. Bu limitler işlenmemiş ürünler için AB’de ve ülkemizde 10 ppb, işlenmiş ürünler için ise AB’de 4, ülkemizde 10 ppb olarak uygulanmaktadır. Bu probleme çözüm bulmak amacı ile Gıda Maddelerinde Bulaşanlar Kodeks Komitesi bünyesinde fındık, antepfıstığı ve kuru incir ile ilgili çalışmalar yürütülmüştür.
Fındık ve Antepfıstığı ile ilgili çalışmalar
2000 yılında başlatılan çalışmada önce “Sert Kabuklu Meyvelerde Aflatoksin Oluşumunun Azaltılması ve Önlenmesine Dair Kılavuz” hazırlanmış ve 2005 yılında standartlaştırılmış, daha sonra aflatoksin limitleri üzerine çalışma yürütülmüştür.
Yapılan toplantılarda, özellikle üretici ülkeler (fındık ve antepfıstığı için ülkemiz, antepfıstığı için İran ve badem için ABD) ile tüketici ülkeler (AB) arasında yoğun tartışmalar yaşanmıştır. Türkiye, gerek üretici gerekse de AB’ye aday ülke olması ve her iki konumuna da zarar vermemek amacıyla adımlarını çok dikkatli atarak isteklerini gerçekleştirmiştir.
Ülkemiz haricinde birçok ülke ve uluslararası sivil toplum kuruluşlarının katılımı ile gerçekleştirilen bu çalışmada ürünler (fındık, antepfıstığı ve badem) İşlenmiş ve İşlenmemiş olarak iki gruba ayrılarak Maksimum Aflatoksin Limiti belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışma sonucunda, işlenmemiş ürünler için öngörülen 15 ppb limit üye ülkelerce kabul edilmiştir. Bu limit ülkemizde ve AB’de halen 10 ppb olarak uygulanmaktadır.
İşlenmiş ürünler için ise, Avrupa Gıda Güvenliği Ofisi (EFSA) tarafından 2006 yılında ve Dünya Gıda Katkı Maddeleri Uzmanlar Kurulu (JECFA) tarafından ise 2007 yılında yapılan çalışmada 10 ppb limit üye ülkelerce kabul edilmiştir. Bu limit halen ülkemizde 10 ppb ve AB’de 4 ppb olarak uygulanmaktadır.
İşlenmiş fındık, badem ve antepfıstığında yeni belirlenen limitlere ilişkin komite raporu CAC’da onaylandıktan sonra, AB’nin de bu limitleri 10-15 ppd olarak, 6 ay içinde kendi mevzuatına taşıyacağı düşünülmektedir. Bu durumda, AB’ye ihraç edilen fındık ve fındık ürünlerinde, limitlerin üzerinde olduğu gerekçesiyle iade edilen ürün partisi sayısında azalma ve ihracatta sorun yaşanmaması beklenmektedir.
Komitenin Lahey toplantısında ayrıca; analiz numune miktarları 30 kg’dan 20 kg’a düşürülmüştür. İşlenmiş ürünlerdeki 3 analiz şartı da 2’ye düşürülmüştür. Böylelikle hem ekonomik olarak hem de ürün değerlendirilmesinde avantajlar sağlanmıştır.
Kuru incir ile ilgili çalışmalar
Dünyadaki yaklaşık 1 milyon tonluk yaş incir üretiminin 280.000 tonu ülkemizde gerçekleşmektedir. Üretiminde lider olduğumuz incirin ihracatında da dünya lideri durumundayız. Kuru incir ihracatının büyük bir bölümü AB ülkelerine yapılmaktadır. Ancak AB’deki düşük aflatoksin limiti bu ticarete engel oluyordu. Bu sebeple Türkiye sorunu Kodeks Alimentarius Komisyonu’na taşıdı ve 2006 yılında; kuru incirde aflatoksinin bir problem olduğu ve uluslararası ticarette teknik engellemelere neden olduğu gerekçesiyle hazırlanan metin Komisyon’a iletildi. Türkiye’nin çalışması Komite’nin 2006 yılında Çin’de yaptığı toplantıda gündeme getirildi ve sıkıntıları ortaya koymak amacıyla ülkemiz önderliğinde bir Elektronik Çalışma Grubu kuruldu.
Komite’nin 2007 yılındaki toplantısında ise hazırlanan metin kabul edildi ve “Kuru İncirde Aflatoksin Oluşumunun Azaltılması ve Önlenmesi”ne dair bir kılavuz hazırlanması için ülkemiz önderliğinde bir Çalışma Grubu kuruldu. Grubun liderliğini de Tarım ve Köyişleri Bakanlığı adına Koruma Kontrol Genel Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Nevzat Artık yürüttü.
Konu ile ilgili genel bir değerlendirme aldığımız Prof. Dr. Artık çalışmaları ve sonuçlarını şöyle anlattı: “Ülkemiz liderliğinde oluşturulan Elektronik Çalışma Grubu ( EWG) tarafından “Kuru İncirde Aflatoksin Oluşumunun Azaltılması ve Önlenmesine Dair Kılavuz Taslağı” hazırlanmış ve üye ülkelerin görüşüne sunulmak üzere Kodeks Sekreteryası’na gönderilmiştir. Çalışmalar Komite tarafından takdirle değerlendirilmiş ve oybirliği ile standartlaşması sağlanmıştır. Böylelikle kuruluşundan beri üyesi olduğumuz Kodeks Alimentarius Komisyonu’nda ülkemiz tarafından yürütülen ilk çalışma özelliğini taşıyan bu çalışma ile uluslararası çalışmalarda tecrübe kazanılmıştır. Bu tecrübe, bundan sonraki çalışmalara da iyi bir rehber olacaktır. Bu çalışmalar ile;
• Ülkemiz tarımında önemli bir yere sahip fındık, antepfıstığı ve incirin özellikle AB ülkelerine yapılan ihracatındaki en önemli engellerden biri ortadan kaldırılmıştır. Ayrıca ükemizde yürütülen çalışmalar ile ilgili diğer ülkelere bilgilendirme yapılmış ve tecrübelerimiz diğer ülkelerle paylaşılmıştır.
• Bu çalışmalar, ülkemize uluslararası platformlarda prestij kazandır-mıştır. Bakanlığımızın ilgili tüm birimleri ile ülke içerisindeki ilgili tüm tarafların katılımıyla yürütülen bu çalışmalarda Bakanlığımızın konuya verdiği önem, ülke içerisinde de takdirle karşılanmış ve Bakanlığımıza yönelik övgülere mazhar olmuştur.”
