“Aletlerin en faydalısı kalemdir. Bir şişe mürekkep bir külçe altından hayırlıdır” diyen felsefe, matematik, astronomi, fizik, kimya, tıp ve müzik gibi birçok alanda bilgisi ve eserleriyle ile bugün dahi kendinden söz ettirmeyi başaran İbn-i Sinâ, Miladi takvime göre 21 Haziran 1037 yılında öldü. İslam düşünce tarihinin en büyük isimlerinden olan İbn-i Sinâ, ilahiyattan ahlak ve siyasete kadar felsefenin o dönemdeki bütün disiplinlerini ele almış ve başta tıp olmak üzere, pozitif bilimlerde de söz sahibi olmuştu. Ünlü filozof ve bilim insanı İbni Sina’nın 1006 yılında, tarihin en parlak süpernovalarından birine dair gözlemleri ise geçtiğimiz günlerde ortaya çıktı.
“Açıktır ki, önce var oImayıp sonra var oIan her şey, kendinden başka bir şeyIe beIirIenir”, “BiIdim ve anIadım ki hiçbir şey biIinmemiş ve hiçbir şey anIaşıImamıştır”, “BiIim ve sanat uyuşamadığı üIkeyi terk eder” ve “Dünya harcını kendisi aIan padişah benden daha mutIu ve hiçbir bey de benden bahtiyar değiIdir; fakat siz bu zevki biIemezsiniz. Dünya hırsı peşinde oIanIarın gözIeri bunIarı seçemez, onIar tek gözIüdür” sözleri ile tarihe imzasını atmış bir bilim insanı İbn-i Sinâ.
İbn-i Sinâ kimdir?
İbn-i Sinâ, bugünkü Özbekistan sınırları içinde yer alan Buhara yakınlarında bulunan Afşana kentinde dünyaya geldi. İbn’i Sina’nın babası Abdullah, saygın bir bilim adamıydı. Buhara’da iyi bir eğitim gören İbn’i Sina olağan üstü zeka ve hafızası ile henüz 10 yaşına Kuran-ı Kerim’i ezberlemişti.
Tam adı ise Ebu Ali el Hüseyin İbn’i Abdullah İbn’i Sina el Belhi. İbn’i Sina adını daha çok tıp ile duyursa da felsefe, matematik, fizik, kimya, müzik, astronomi gibi alanlarda da bilgi ve becerileri göze çarptı.
Mikroskop’un olmadığı dönemde, mikropları ortaya çıkardı
Matematik terimlerinin manaları, astronomi alanında ise duyarlı gözlemler yaptı. İbn’i Sina tıp alanında yaptığı çalışmalar ve incelemeler sonucunda hastalıklara sebep veren gözle görülmeyen yaratıklar olduğunu yani mikroplar olduğunu fark etti. Mikroskop’un olmadığı bu dönemde böyle bir şeyin iddia edilmesi ise oldukça dikkat çekici.
Dönüşüm Kuramı’nı irdeledi
Önemli İslam düşünürlerinden olan İbn’i Sina ilahiyattan ve ahlak ve siyaset felsefesi de dahil olmak üzere bir çok bilimle ilgilendi. Astroloji ve simyaya itibar etmeyerek, Dönüşüm Kuramı’nın doğru olup olmadığını yapmış olduğu deneylerle araştırdı ve doğru olmadığı sonucuna ulaştı.
İbn-i Sinâ’ya göre, her element sadece kendisine özgü niteliklere sahiptir ve dolayısıyla daha değersiz metallerden altın ve gümüş gibi daha değerli metallerin elde edilmesi mümkün değildir.
Aristoteles’in hareket anlayışına eleştiri
İbn-i Sinâ, mekanikle de ilgilendi ve bazı yönlerden Aristoteles’in hareket anlayışını eleştirdi. Aristoteles’e göre cismi hareket ettiren kuvvet ile cisim arasındaki temas ortadan kalktığında, cismin hareketini sürdürmesini sağlayan etmen ortam, yani hava olduğunu ve havaya, biri cisme direnme ve diğeri cismi taşıma olmak üzere birbiriyle bağdaşmayacak iki görev yüklüyordu.
İbn-i Sinâ, bu çelişik durumu farederek, yapmış olduğu gözlemler sırasında hava ile rüzgârın güçlerini karşılaştırdı ve Aristoteles’in haklı olabilmesi için havanın şiddetinin rüzgârın şiddetinden daha fazla olması gerektiği sonucuna vardı.
En bilinen eseri el-Kânûn fî’t-Tıb
Tıpla ilgili birçok eser kaleme alan İbn-i Sinâ, özellikle kalp-damar sistemi ile ilgili eserleriyle dikkat çekiyor. Ancak, İbn-i Sinâ dendiğinde, onun adıyla özdeşleşmiş ve Batı ülkelerinde 16. yüzyılın ve Doğu ülkelerinde ise 19. yüzyılın başlarına kadar okunmuş ve kullanılmış olan “el-Kânûn fî’t-Tıb” (Tıp Kanunu) adlı eseri akla geliyor.
Beş kitaptan oluşan bu ansiklopedik eserin birinci kitabı, anatomi ve koruyucu hekimlik, ikinci kitabı basit ilaçlar, üçüncü kitabı patoloji, dördüncü kitabı ilaçlarla ve cerrahi yöntemlerle tedavi ve beşinci kitabı ise çeşitli ilaç terkipleriyle ilgili ayrıntılı bilgiler veriyor.
İbn-i Sinâ’nın, konuları sistematik bir biçimde incelediği eserinde tarihte ilk defa, tıp ve cerrahi iki ayrı disiplin olarak değerlendiriliyor. İbn-i Sinâ ayrıca, cerrahi tedavinin sağlıklı olarak yürütülebilmesi için anatominin önemini vurguladı.
Göz-Işın Kuramı’nı savundu
İbn-i Sinâ, döneminin seçkin fizikçilerinden İbn-i Heysem gibi, Göz-Işın Kuramı’nı savunmuş ve üst göz kapağının dışa dönmesi, sürekli beyaz renge veya kara bakmaktan meydana gelen kar körlüğü gibi daha önce söz konusu edilmemiş hastalıklar hakkında da ayrıntılı açıklamalarda bulundu.
İbn’i Sina 21 Haziran 1037’de Hemedan’da mide rahatsızlığı yüzünden öldü.
İbn’i Sina’nın başlıca eserleri şöyle: El-Kanun fi’t-Tıb (Hekimlik Yasası), Kitabü’l-Necat ( Kurtuluş Kitabı), Risale fi-İlmü’l-Ahlak (Ahlak Konusunda Kitapçık), İşarat ve’l-Tembihat (Belirtiler ve Uyarılar), Kitabü’ş-Şifa (Sağlık Kitabı).
“Bazen bir sakalı, bazen de bir hayvanın boynuzunu andırırdı”
Öte yandan İbni Sina’nın 1006 yılında, tarihin en parlak süpernovalarından birine dair gözlemleri ortaya çıktı. Kayda göre, bir yıldızın ölüm anı anlamına gelen süpernovanın parlaklığı Dünya’dan 3 ay boyunca gözlemlenebildi.
Cornell Üniversitesi’nden üç Alman astronom, R. Neuhauser, C. Ehrig-Eggert ve P. Kunitzsch, İbni Sina’nın 1020’li yıllarda yazdığı Kitab-üş Şifa’da olaya ilişkin gözlem notlarını buldu.
Kayıtlara göre, Venüs’ten daha parlak olduğu yazılan 1006 yılındaki süpernova patlaması üç ay civarı parlaklığını korudu. Gündüz çıplak gözle dahi gözlemlenebildi.
İbni Sina bu durumu kayıtlarında şöyle ifade etti:
“Görünüşe göre yanma ve parlama uzun süre kalıyor, bazen saç lülesi biçiminde, bazen de yıldız kuyruğu gibi görülüyor. Genelde kuzeyde fakat bazen de güneyde beliriyor. Bazen de yıldızların arasında bir yıldız gibi görülüyor, tıpkı 397 [Hicrî] yılında görülen yıldız gibi.
Üç aya yakın gökte kaldı, zamanla soluklaştı ve yok oldu. Başlarda siyaha yakın ve yeşilimsiydi. Sonra kıvılcımlar saçmaya başladı. Giderek beyazlaştı ve sonra da solmaya başladı. Bazen şekli bir sakalı andırırdı, bazen de bir hayvanın boynuzuna benzerdi.”
Eserleriyle Avrupa’ya 700 yıl boyunca hocalık etti
İbn-i Sina nın Kanûn adlı eseri XII. yüzyılda Latince ye çevrildi ve Batı tıp çevresinde İbn-i Sina, 700 yıl Avrupa nın tıp hocası oldu. Altı yüzyıl önce Paris Tıp Fakültesi nin kütüphanesinde bulunan 9 ana kitabın en başında İbn-i Sina nın Kanûn u yer almıştır.
Bugün hala Paris Üniversitesi’nin tıp fakültesinin St. Germain Bulvarı yanındaki büyük konferans salonun duvarında iki kişinin duvara asılı büyük boy portresi bulunuyor. Bu iki portreden biri, İbn-i Sina ve er-Razi’ye ait.
GIDAHATTI DERGİSİNİ ÜCRETSİZ İNDİRİN
