Nadir bir genetik hastalık, o insanları veremden nasıl koruyor?

Yalnızca 2021 yılında dünya genelinde 10,6 milyon insan vereme yakalanırken, 1,6 milyon kişi bu hastalık nedeniyle yaşamını yitirdi.

Vereme yola açan bakteri, oldukça ilginç özelliklere sahip. Bakterinin bulaştığı kişilerin %95’i, hastalığa yakalanmıyor. Kişinin bağışıklık sistemi bakteriyi ortadan kaldırmayı başarıyor.

PNAS dergisinde yayınlanan bir araştırmada, bazı insanlar vereme yakalanırken, bazılarının yakalanmamasının sebebi araştırıldı. Çalışma, bağışıklık sistemlerinin insanlardakine benzemesi ve genlerini laboratuvar ortamında değiştirmenin mümkün olması sebebiyle zebra balığı kullanıldı.

Çalışmada, Aşkenazi Yahudileri’nin (Polonya ve Doğu Avrupa Yahudisi) birçoğunda bulunan, nadir bir hastalık riskine yol açan genlerin, tüberküloza karşı koruyucu bir etki sağladığı anlaşıldı. Peki bu nasıl mümkün oluyor?

Daha önce yapılan araştırmalarda, hücrelerindeki belirli enzimlerde genetik mutasyon olan balıklarının tüberküloza karşı daha hassas odluğu belirlenmişti. Protein ve yağlar dahil olmak üzere istenmeyen bileşikleri parçalayan söz konusu enzimler, hücrelerin lizozomlarında bulunur. Bu enzimlerin üretimi azaldığında, toksik maddeler birikmeye başlayabilir.

Vücuttaki zararlı bakteri ve virüslere saldırmak için makrofajların hızlı hareket etmesi gerekir. Lizozomal hastalık durumunda makrofajlar “yediği” (kendi yapısı içine aldığı) maddeleri sindiremediği için şişer ve yavaşlar, görevini yapmakta zorlanır.

Gaucher hastalığı nedir?

Nadir bir hastalık olan Gaucher hastalığına, Aşkenazi Yahudileri arasında çok daha sık, 800 doğumda bir rastlanır. Çoğu kişide hastalık, dalak ve karaciğerin büyümesi ve anemi gibi semptomlarla, nispeten hafif seyreder.

Aşkenaz Yahudilerinde Gaucher hastalığına neden olan genetik varyantlara sahip zebra balığı üreten ekip, beklendiği gibi makrofajların genişlediğini ve sfingolipidler adı verilen alışılmadık bir yağ türünü parçalayamadığını gözlemledi.

Buna karşın balıklar verem bakterisine maruz bırakıldığında şaşırtıcı bir şekilde hastalığa direnç gösterdi. Balıkların enfeksiyona direnç göstermesini sağlayan etkenin, Gaucher hastalığı durumunda makrofajlarda biriken bir tür yağ olduğu anlaşıldı.

Bu yağlı kimyasalın, hücre duvarlarını parçalayarak verem bakterilerini hızla öldüren bir çözücü görevi gördüğü belirlendi.