Ham bal nedir, faydaları nelerdir?

Ham bal nedir sorusunun cevabını kısaca "filtreleme ve pastörizasyon işleminden geçirilmemiş baldır" şeklinde verebiliriz. Filtreleme işlemi balda doğal olarak bulunan polen, propolis gibi maddeleri ayrıştırmakta, pastörizasyon ise bazı besin ögelerini yok etmektedir. Bu nedenle ham bal, normal baldan daha faydalı bir bileşime sahiptir diyebiliriz.

Balın tarihi

Balın insanlar tarafından toplanarak tüketildiğini kanıtlayan 8 bin yıl öncesine uzanan duvar resimleri vardır. Bulunan en eski bal kalıntıları Bakü-Ceyhan boru hattının kazı çalışmaları sırasında gün yüzüne çıkan yaklaşık 5 bin yıllık toprak kaplarda bulunmuştur.

Arıcılığın yazılı ilk kayıtlarına eski Mısır hiyerogliflerinde rastlanmaktadır. Eski Yunan'da arıcılıkla ilgili kurallar kanunlara girmiştir. Bal Yunan Mitolojisi, Hinduizm, Musevilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet gibi farklı inanış ve dinlerde her zaman önemli yer tutmuştur.

Ham bal ve faydaları

Ham bal eski Yunan ve Mısır yanında geleneksel Hint ve Çin tıbbında ağız yoluyla ve haricen olmak üzere çeşitli şekillerde kullanılmıştır. Balın mide sorunları, yaralar, yanıklar gibi rahatsızlıklara iyi geldiği düşünülmüştür.

Günümüze de balın insan sağlığı için faydalı birçok bileşen içerdiği biliniyor. Yara ve yanıklarda kullanmak üzere Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi tarafından onaylanmış bal ürünleri bulunuyor. Son dönemde artan antibiyotik direnci, balın antimikrobiyel özelliklerinden faydalanılmasını yeniden gündeme getiriyor.

Balın besin değeri

Amerikan Tarım Bakanlığı Gıda Verileri Merkezi'ne göre balın 100 gramı 304 kilokalori enerji içermektedir. Bu enerjinin büyük bölümü baldaki şekerlerden kaynaklanmaktadır. 100 gram balda 82,1 gram şeker bulunmaktadır. Bu şekerin büyük bölümü fruktoz ve glikozdur. Bal bunun dışında 17,3 gram su, 0,3 gram protein ve 0,2 diyet lifi içermektedir.

Balda önemli miktarda bulunan vitamin ve mineraller ise bakır, demir, riboflavin, potasyum, çinko, B6, selenyum, folik asit şeklinde sıralanmaktadır.

Ham bal neden üstün?

Bu soruya cevap vermeden önce ham bal nedir sorusunun yanıtını hatırlatmak daha doğru olacak. Ham bal doğrudan kovandan gelen bal olarak düşünülebilir. Arıcı ham balı, bal mumu ve ölü arı parçaları gibi fazlalıklardan arındırmak için basit bir süzme işleminden geçirir. Polen ve benzeri besin ögeleri muhafaza edilen ham bal, bu nedenle buğulu ve saydam olmayan bir görünüme sahiptir.

Marketlerde gördüğümüz normal bal ise kristalleşmeyi ve bozulmayı önlemek amacıyla daha ince filtrelerden geçirilir, ısıtılarak pastörize edilir. Ancak bu işlemler balın içeriğini değiştirir; bazı antioksidan maddelerin, enzimlerin, besin ögelerinin azalmasına neden olur. Bu normal balın da çok sağlıklı ve besleyici bir gıda olmadığı anlamına gelmez. Ancak içerdiği besin ögeleri yönüyle ham bal normal baldan daha üstün sayılabilir.

Ham bal içindeki en faydalı bileşenler

Araştırmalar ham balda sağlık etkisi kanıtlanmış pek çok besin ögesinin bulunduğunu göstermiştir. Bunlar polen, propolis, bazı vitaminler ve mineraller, enzimler, aminoasitler ve antioksidanlar olarak sayılabilir. Bunların önemli bölümü filtreleme ve pastörizasyon sırasında kaybolur.

Arı poleni

Ham bal nedir dediğimizde, normal baldan farklı olarak yüksek arı poleni içeriğini sayabiliriz. Polenle ilgili çalışmalar bu besin ögesinin antioksidan (oksitlenmeyi önleyici), antienflamatuar (enflamasyonu önleyici), antibakteriyel ve antifungal (bakteri ve mantarları öldürücü), ağrı kesici özelliklerinin olduğunu öne sürmektedir (1). Bu özellikler ham balın yara iyileştirici özelliğini vermektedir. Arı poleninde aynı zamanda çeşitli aminoasitler, A ve C vitaminleri ile kalsiyum ve magnezyum gibi mineraller de bulunmaktadır.

Propolis

Propolis arıların kovanı bir arada tutmak için kullandıkları doğal bir yapışkandır. Araştırmalar, ham balda da bulunan propolisin antienflamatuvar, antikanser ve antifungal etkileri olabileceğini göstermektedir (2). Propolis aynı zamanda B, C ve E vitaminleri ile magnezyum, potasyum açısından zengindir. Propolis insan sağlığı için faydalı olduğu düşünülen enzimleri de içermektedir.

Antioksidanlar

Ham bal antioksidan özelliğe sahip flavonoidler ve fenolik asitler içermektedir. Bu maddelerin vücutta kanser gibi hastalıklara da neden olabilen oksidatif stresi azaltmaya yaradığı bilinmektedir. Ham balda yer alan antioksidanların antikanser etki gösterebileceğine dair araştırma sonuçları mevcuttur (3).

Ham bal tüketiminin tehlikeleri

Pastörize edilmemiş bir ürünün tüketimi ilk başta kulağa riskli gibi gelse de bal için böyle bir durumdan bahsedilemez. Isıl işlemin en önemli katkısı, zaman içinde balın tadını değiştirme ihtimali bulunan mayaları ortadan kaldırmasıdır.

Diğer yandan hem ham, hem normal balın 1 yaşından küçük çocuklara verilmemesi gereklidir. Balda bulunabilen Clostridium botulinum bakterisi sporları 1 yaşından küçük ve bağırsak mikrobiyotası yeterince gelişmemiş bebeklerde bebek botulizmi adı verilen ciddi bir hastalığa neden olabilir. Bala uygulanan pastörizasyon işlemi bu bakterinin kesin olarak ortadan kalkması için yeterli değildir.

Bir risk de alerji ile ilgilidir. Şiddetli polen alerjisi olan kişiler ham bal tüketirken dikkatli olmalıdır. Ham bal nedir ve faydaları nelerdir sorularının cevabıyla ilgili çok daha detaylı bir yazıyı Prof. Dr. Birol Saygı kaleminden sitemizde okuyabilirsiniz.