Gıda teknolojisi nedir?

Gıda teknolojisi gıda biliminin yiyecek ve içeceklerin üretim sürecini ele alan bir dalıdır. Gıda teknolojisi ilk başlarda yiyeceklerin ömrünü uzatmaya odaklanmış, 1800’lerin başında, Nicola Appert’in konserve işleminin geliştirmesi ile yükselişe geçmiştir.

Devamında Louis Pasteur’ün şarap ve sütün bozulması üzerine yaptığı çalışmalar, 1880’lerde pastörizasyon işleminin geliştirilmesini sağlamıştır. O zamandan bu yana gıda teknolojisi alanında kaydedilen gelişmeler, kelimenin tam anlamıyla dünyamızı değiştirmiştir.

Gıda üretimine yönelik teknoloji geliştirme çalışmaları ilk meyvelerini 1800’lü yıllarda verdi. Gıdaların ömrünü uzatmaya yönelik çalışmalar, ısıl işlem uygulamaları ile hızlandı.

Konserve işlemi ile başlayan, pastörizasyon ile devam eden gelişmeler; süttozunun, hazır granül kahvelerin, uzun ömürlü sütlerin ve daha birçoklarının yapımının önünü açmıştır.

Tüketiciler teknolojiye şüpheyle yaklaşıyor

Eski zamanlarda tüketiciler gıda teknolojisi konularına fazla eğilmezken, günümüzde bilgi akışının da hız kazanması ile birlikte gıda üretim süreçlerine daha bilinçli yaklaşmaya başlamıştır. Yine de başlı başına bir bilim olan gıda üretim süreci, bu konuda eğitim almamış kişilere oldukça karışık gelebilecek ögelerle doludur.

İnsanların kendilerine karmaşık ve anlaşılmaz gelen şeylerden kaçınma alışkanlığının bir sonucu olarak, yenilikçi gıda teknolojisi uygulamaları giderek daha fazla şüpheyle karşılanmaya başlamıştır.

Kullanımı alışılagelmiş hale gelen pastörizasyon işlemi günümüzde çoğu kişinin aklında soru işareti uyandırmazken, daha yeni teknolojilerden olan yüksek basınç uygulaması riskli olarak algılanabilmektedir.

Tüketicilerin bu şüpheleri, çıkar çevreleri tarafından da körüklenerek politik ya da ekonomik amaçlarla kullanılabilmektedir. Bu durum gıda teknolojisi uygulamalarında inovasyonun önündeki en önemli engellerden biri olarak karşımıza çıkmaktadır.

Yeniliklerin yayılımı teorisi

İletişim bilimleri konusunda uzman sosyolog Prof. Everett M. Rogers tarafından ortaya atılan “yeniliklerin yayılımı” (diffusion of innovations) teorisi bu duruma açıklık getiriyor. Rogers’a göre yeni teknolojilerin tüketici tarafından kabul edilmesi 5 temel kritere dayanıyor:

• Yeniliğin mevcut duruma göre avantaj sağlaması
• Yeniliğin mevcut sisteme uyumlu olması
• Yeniliğin basit ve öğrenilmesinin kolay olması
• Yeniliğin denenebilir ya da test edilebilir olması
• Yeniliğin etkilerinin gözlemlenebilir olması

Yeni gıda teknolojisi uygulamalarının kabul edilebilirliğinin geliştirilmesi, bu yeni teknolojiler hakkında tarafsız, özlü bilgilerin tüketicilere sağlanması ile mümkündür. Ayrıca araştırmalar bu bilgilerin yazılı olarak verilmesinin, görsel ve sesli olarak verilmesinden daha fazla etki gösterdiğini ortaya koymuştur.

Gıda teknolojisi eğitimi

Gıda bilimi ve teknolojisi temel olarak aynı eğitim basamaklarını içermektedir. Gıda bilimcisi biyoloji, mühendislik ve fen bilimlerini kullanarak gıdaların nasıl üretildiği ve bozulduğu konularını incelerken, gıda teknikeri benzer bilgileri kullanarak gıda sanayisinin karşılaştığı sorunları çözmeye odaklanır. Bu sorunlar arasında gıdaların korunması, ambalajlanması, etiketlenmesi, nakliyesi, depolanması gibi başlıklar yer alır.

Türkiye’de Gıda Teknolojisi eğitimi çoğu üniversitede yüksekokul düzeyinde verilmektedir. Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı meslek liselerinin Ağırlama ve Gıda Teknolojisi, Besin Endüstrisi, Besin/Gıda Kontrol ve Analizleri, Besin/Gıda Teknolojisi, Kurum Beslenmesi, Beslenme ve Ev Yönetimi, Değirmencilik gibi ilgili bölümlerinden mezun olanlar bu ön lisans programlarına sınavsız geçiş için başvurabilmektedir.

Gıda teknikeri ne iş yapar?

Gıda Teknolojisi programlarının amacı “öğrencilere, sektörün talep ve gelişmelerine cevap verecek şekilde gıda biliminde bilgili, imalat işlemlerinde becerili, teknolojik ilkelere bağlı olarak üretim hattında çalışabilecek, gıda yönetmelik ve mevzuatını uygulayabilecek, gıda laboratuvarlarında kalite ve kontrol yapabilecek nitelikte teorik bilgi ve beceri kazandırmaktır” şeklinde ifade edilmektedir.

Gıda teknikerleri, gıda sanayi ile ilgili kamu (Tarım ve Orman Bakanlığı İl Kontrol Laboratuvarları, Hıfzıssıhha Enstitüsü, Belediyeler, İl Sağlık Müdürlükleri vb.) ve özel sektör kuruluşlarında (su ürünleri ile sebze ve meyve ürünlerinin işlendiği ve depolandığı işletmeler, içme, kullanma, sanayi sularının, et, süt ürünleri, şekerli ve unlu gıda ürünlerinin üretildiği işletmelerin kalite kontrol merkezlerinde, çevre koruma laboratuvarları ve ilaç işletmelerinde) ara teknik eleman olarak çalışabilmektedir.

Gıda teknolojisi dersleri

Gıda Teknolojisi programlarında üniversiteden üniversiteye değişmekle birlikte genel matematik, kimya, mikrobiyoloji gibi dersler yanında; organik ve analitik kimya, gıda kimyası, gıda biyokimyası, gıda mikrobiyolojisi, laboratuvar teknikleri, gıda analizleri, gıda katkı maddeleri ve toksikoloji, gıda ambalajlama ve depolama, beslenme, gıda işletmeleri ekonomisi, kalite kontrol ve mevzuat gibi teknik dersler verilmektedir. Bunların yanında öğrencilere farklı alanlarda bilgi kazandırmak üzere; süt, su ürünleri, fermantasyon, et, enzim, hazır yemek, yağ, hububat, meyve sebze, peynir, şekerli ürünler teknolojileri; hijyen ve sanitasyon, gıda güvenliği, tüketici davranışları, işletme yönetimi, istatistik, pazarlama gibi konularda da eğitimler verilmektedir.

Türkiye’deki Gıda Teknolojisi programı açarak ders veren üniversiteler ve ilgili yüksekokullar aşağıdaki gibidir (2019 verisi):