Gıda maddelerine istenilen bir teknolojik amaca ve usulüne uygun olarak yapılan bir işlem olan gıda ışınlama işlemine dair yeni yönetmelik, Resmi Gazete’de yayımlandı.
Tarım ve Orman Bakanlığının AB mevzuatına uyum kapsamında hazırladığı Gıda Işınlama Yönetmeliği, 3 Ekim 2019 tarihli Resmi Gazete’de yayımlandı.
22/2/1999 tarihli ve 1999/2 sayılı Işınlanmış Gıda ve Gıda Bileşenleri ile İlgili Üye Ülkelerin Kanunlarının Yaklaştırılması ve 22/2/1999 tarihli ve 1999/3 sayılı Işınlanmış Gıda ve Gıda Bileşenleri ile İlgili Komisyon Listesinin Oluşturulması İçin Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifleri dikkate alınarak hazırlanan Yönetmelik ile ışınlama tesislerinde gıda ve gıda bileşenlerinin iyonlaştırıcı radyasyonla ışınlanması, ışınlanan gıda ve gıda bileşenlerinin piyasaya arzı ve resmi kontrollerine dair usul ve esaslar belirlendi.
Gıda Işınlama Yönetmeliği kapsamı
Yönetmelik, işletme lisans belgesi almış ışınlama işletmelerinin kayıt işlemleri ile bu tesislerde gıda ve gıda bileşenlerinin iyonlaştırıcı radyasyonla ışınlanması, ışınlanan gıda ve gıda bileşenlerinin piyasaya arzı ve resmi kontrollerine dair usul ve esasları kapsıyor.
Yönetmelik hükümleri;
a) Soğurulan dozun, nötron kullanan denetim cihazları için 0,01 Gy ve diğerleri için 0,5 Gy’den büyük olmaması şartıyla, X-ışınları için 10 MeV, nötronlar için 14 MeV ve diğer durumlarda 5 MeV en yüksek radyasyon enerji düzeylerinde ölçüm ve kontrol cihazlarında üretilen iyonlaştırıcı radyasyona maruz kalan gıdaları,
b) Tıbbi gözetim altında steril diyet ihtiyacı duyan hastalar için hazırlanan ışınlanmış gıdaları ise kapsamıyor.
Gıda ışınlama hangi durumlarda yapılacak?
Yönetmeliğin Gıda Işınlama İçin Gerekli Koşullar başlıklı ekine göre, gıda ışınlama işlemi iyi üretim, iyi tarım veya iyi hijyen uygulamalarının yerini alamayacak ve teknolojik olarak bir ihtiyaç mevcut ise, sağlık için bir tehlike oluşturmuyorsa ve önerilen koşullarda gerçekleştiriliyorsa, tüketici menfaatleri için uygun ise uygulanacak.
Gıda ışınlama işlemi sadece; patojen mikroorganizmaların yok edilmesi ile gıda kaynaklı hastalıkların önlenmesi, Bozulmaya neden olan mikroorganizmaların yok edilmesi ve çürümenin önlenmesi veya geciktirilmesi ile gıdaların bozulmasının önlenmesi, Filizlenme, çimlenme ve olgunlaşma ile oluşabilecek gıda kayıplarının azaltılması ile Bitki ya da bitkisel ürünlere zarar veren organizmaların gıdadan uzaklaştırılması amaçları için kullanılacak.
Radyasyon kaynakları ve ışınlama işletmeleri
Gıdalar yalnızca yönetmelikte sıralanan iyonlaştırıcı radyasyon kaynaklarına tabi tutulabilecek.
Gıda ışınlama işletmesi kurmak isteyen gerçek ve tüzel kişiler sırasıyla; Nükleer Düzenleme Kurumundan (NDK) ışınlama tesisi işletmek için işletme lisans belgesi, Bakanlıktan işletme kayıt belgesi alacaklar.
Radyasyon güvenliği açısından NDK’nın radyasyon tesisleri ve uygulamalarının yetkilendirilmesine ilişkin mevzuat hükümlerine uymakla yükümlü olacak ışınlama tesislerinin; yönetmelikte sayılan radyasyon kaynaklarından birinin kullanıldığı, gerekli teknolojik donanıma sahip ve radyasyon güvenliği ile hijyenik koşullara uygun olarak inşa edilmiş olması gerekecek.
Gıda ışınlama esasları ve doz limiti
Gıda ışınlama işlemi; gıdalarda, gıda kaynaklı hastalıkların önlenmesi, bozulmaya neden olan mikroorganizmaların yok edilmesi, çürümenin önlenmesi veya geciktirilmesi ile gıdaların bozulmasının önlenmesiyle ürünün raf ömrünün artırılması, filizlenme, çimlenme ve olgunlaşma ile oluşabilecek gıda kayıplarının azaltılması, bitki ya da bitkisel ürünlere zarar veren organizmaların etkisiz hale getirilmesi amaçlarından biri veya birkaçı için belirlenmiş ışınlama dozunda, uygun teknolojik ve hijyenik koşullarda yapılacak.
Gıdaya uygulanacak genel ortalama soğurulan doz, gıdanın yönetmelik ekindeki dahil olduğu gıda grubuna ve teknolojik amaca uygun doz sınırları içerisinde belirlenecek ve belirtilen maksimum genel ortalama soğurulan dozu geçemeyecek.
Işınlama işlemi kısmi dozlarla da uygulanabilecek, ancak toplamda maksimum genel ortalama soğurulan doz aşılamayacak.
Gıda ışınlaması ile aynı amaçla uygulanacak olan herhangi bir kimyasal işlem, ışınlama işlemi ile birlikte kullanılamayacak.
Hububat ve bakliyata yeniden ışınlama
Sadece böceklenmeyi önlemek amacıyla ışınlanmış olan hububat, baklagiller, kurutulmuş meyveler gibi düşük nem içeriğine sahip gıdalarda yeniden ışınlama yapılabilecek. Yeniden ışınlamada uygulanan dozlar toplamı, kendi gıda grubunda yer alan maksimum genel ortalama soğurulan dozu geçemeyecek.
Işınlama işletmelerinde ışınlanan her bir parti gıda için; yönetmelikte belirtilen bilgileri içeren kayıtlar tutulacak ve en az 5 yıl süreyle saklanacak.
Etiketleme
Işınlama işletmeleri yukardaki bilgileri içeren ışınlama işleminin yapıldığına dair belge düzenlemek zorunda olacaklar. Söz konusu bilgiler ışınlanmış gıdanın depolanması ve taşınması sırasında ürünün ambalajının üzerinde veya ticari belgelerde yer alacak ve belge, gıda ile birlikte ışınlamayı talep eden işletmeciye aktarılacak.
Yönetmelik kapsamında yer alan gıdaların etiketi Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliğinde yer alan hükümlere uygun olacak. Buna ilave olarak,
a) Son tüketiciye veya toplu tüketim yerlerine arz edilecek olan;
1) Hazır ambalajlı ışınlanmış gıdalarda “Işınlanmıştır” veya “Işınlama işlemi yapılmıştır” ifadesinin ve yeşil renkli uluslararası gıda ışınlama sembolü “Radura”nın temel görüş alanında kolayca görülebilir şekilde etiket üzerinde,
2) Hazır ambalajlı hale getirilmeksizin satılan ışınlanmış gıdalarda “Işınlanmıştır” veya “Işınlama işlemi yapılmıştır” ifadesinin ve yeşil renkli uluslararası gıda ışınlama sembolü “Radura”nın etiket üzerinde veya eşlik eden ticari belgelerde bulunması zorunlu,
Satış yapılan işletmede, tüketicinin talebi doğrultusunda paketlenerek satılan veya doğrudan satış için hazır ambalajlı hale getirilmiş ışınlanmış gıdaların satışı sırasında “Işınlanmıştır” veya “Işınlama işlemi yapılmıştır” ifadesinin satın alan kişinin görebileceği yerlerde bulundurulması veya gıda ile birlikte satın alan kişiye sunulması zorunlu olacak.
Gıda ışınlanmış bir bileşen içeriyorsa; gıdanın etiketinde yer alan bileşenler listesinde ışınlanmış bileşenden sonra gelmek üzere “Işınlanmıştır” veya “Işınlama işlemi yapılmıştır” ifadesi yer alacak.
Işınlanmış gıdanın izlenebilirliği
Gıda işletmecileri ışınlanmış gıdanın hammadde temini, ithalat, ihracat, üretim, işleme ve piyasaya arzı ile ilgili tüm aşamalarında izlenebilirliği sağlamakla yükümlü olacaklar.
Resmi kontroller 5996 sayılı Kanun kapsamında, Gıda ve Yemin Resmi Kontrollerine Dair Yönetmelik ve bu Yönetmelik kapsamında Bakanlık tarafından,
Işınlama tesislerinin radyasyon güvenliği açısından denetlenmesi, NDK’nın radyasyon tesis ve uygulamalarının yetkilendirilmesi ve denetlenmesine ilişkin mevzuat hükümlerine göre NDK tarafından yapılacak.
Işınlanmış gıda veya ışınlanmış bileşen içeren gıdaların ithalatına yalnızca ışınlama işleminin Bakanlıkça uygun bulunan ışınlama işletmelerinde yapılması koşuluyla izin verilecek.
Bakanlıkça belirlenen uygunluk kriterleri ve uygun bulunan ışınlama işletmelerinin listesi Bakanlık internet sitesinde yayımlanacak. AB tarafından onaylanmış ışınlama işletmeleri Bakanlıkça uygun bulunan ışınlama işletmeleri olarak kabul edilecek ve söz konusu listeye eklenecek.
Geçiş süreci
6/11/1999 tarihli ve 23868 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Gıda Işınlama Yönetmeliğini yürürlükten kaldıran Yönetmeliğin yayımı tarihinden önce faaliyet gösteren gıda işletmecileri, bu Yönetmelik hükümlerine 31/12/2020 tarihine kadar uyum sağlamak zorunda olacaklar.
Yönetmeliğin yayım tarihinden önce faaliyet gösteren gıda işletmecileri; Yönetmelik hükümlerine uyum sağlayıncaya kadar yürürlükten kaldırılan Gıda Işınlama Yönetmeliği hükümlerine uyacaklar.
Yayımı tarihinde yürürlüğe giren Yönetmelik hükümlerini, Tarım ve Orman Bakanı yürütecek.
