Araştırmalar, beslenme alışkanlıklarının hastalık riskini etkilediğini gösteriyor. Bazı yiyecekler kronik sağlık koşullarını tetikleyebilirken, diğerleri güçlü tıbbi ve koruyucu özellikler sunarlar. Bu nedenle, birçok insan gıdanın ilaç olduğunu savunmaktadır. Yine de diyet tek başına her koşulda ilacın yerini alamaz ve olmamalıdır. Pek çok hastalık diyet ve yaşam tarzı değişiklikleri ile önlenebilir, tedavi edilebilir ve hatta iyileştirilebilir.
Gıda İlaç Olarak Davranabilir mi? – Prof. Dr. Y. Birol SAYGI
Yiyecekler vücudunuzu nasıl besler ve korur?
Gıdalardaki birçok besin, sağlığı geliştirir ve vücudunuzu hastalıklardan korur. Bütün, besleyici yiyecekler yemek önemli olup benzersiz içerikleri, bir takviye alarak kopyalanamayacak bir etki yaratmak için sinerjik olarak çalışır.
- Vitaminler ve mineraller: Vücudunuz yalnızca küçük miktarlarda vitamin ve minerale ihtiyaç duysa da bunlar sağlığımız için hayati öneme sahiptir. Bununla birlikte, diyetlerimiz tipik olarak vitamin ve mineral bakımından eksiktir. Bu tür eksiklikler hastalık riskini önemli ölçüde artırabilir. Örneğin, yetersiz C vitamini, D vitamini ve folat alımı kalbe zarar verebilir, bağışıklık bozukluğuna neden olabilir ve sırasıyla belirli kanser riskini artırabilir.
- Faydalı bitki bileşikleri: Sebzeler, meyveler, baklagiller ve tahıllar dahil olmak üzere besleyici yiyecekler, antioksidanlar gibi çok sayıda yararlı mikrobileşene sahiptir. Antioksidanlar, hücrelerimizi hastalığa yol açabilecek hasarlardan korur. Aslında araştırmalar, diyetleri polifenol antioksidanlar açısından zengin olan kişilerin daha düşük depresyon, diyabet, demans ve kalp hastalığı oranlarına sahip olduğunu göstermektedir.
- Lif: Lif, sağlıklı beslenmenin önemli bir parçasıdır. Sadece uygun sindirimi ve eliminasyonu teşvik etmekle kalmaz, aynı zamanda bağırsağınızdaki faydalı bakterileri de besler. Bu nedenle sebzeler, fasulye, tahıllar ve meyveler gibi yüksek lifli yiyecekler hastalıklara karşı korunmaya, iltihaplanmayı azaltmaya ve bağışıklık sisteminizi güçlendirmeye yardımcı olur. Öte yandan, düşük lifli diyetler, kolon kanseri ve felç dahil olmak üzere artan hastalık riski ile ilişkilidir.
- Protein ve sağlıklı yağlar: Bütün, besleyici gıdalardaki protein ve yağ, vücudumuzda çeşitli kritik roller oynarlar. Proteinin yapı taşları olan amino asitler bağışıklık fonksiyonuna, kas sentezine, metabolizmaya ve büyümeye yardımcı olurken, yağlar enerji sağlar ve besinleri emmeye yardımcı olurlar. Yağlı balıklar gibi yiyeceklerde bulunan Omega-3 yağ asitleri, iltihabı düzenlemeye yardımcı olur ve iyileştirilmiş kalp ve bağışıklık sağlığı ile bağlantılıdır.
Sağlıklı bir diyet hastalık riskini azaltabilir
Özellikle besleyici yiyecekler hastalık riskinizi azaltabilirken, yüksek oranda işlenmiş gıdalar için bunun tersi geçerlidir. Sağlıksız yiyecek seçimleri hastalık riskini artırabilir. Şekerli içecekler, fast food ve rafine tahıllar açısından zengin sağlıksız diyetler, kalp hastalığı, diyabet ve obezite gibi durumlara ana katkıda bulunurlar. Bu işlenmiş yiyecekler bağırsak bakterilerinize zarar verir ve insülin direncini, kronik iltihabı ve genel hastalık riskini artırır.
100.000’den fazla kişide yapılan bir araştırmada, ultra işlenmiş gıda alımındaki her %10’luk artışın kanser riskinde %12’lik bir artışa neden olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, dünya çapında ölüm ve hastalık üzerine yapılan bir araştırmada, 2017’de 11 milyon ölüm ve 255 milyon engelliliğe göre ayarlanmış yaşam yılının (DALY) muhtemelen kötü beslenmeden kaynaklandığını göstermiştir. DALY’ler hastalık yükünü ölçmekte olup bir birim, bir yıllık tam sağlık kaybını temsil etmektedir.
Besleyici diyetler hastalığa karşı korur
Öte yandan araştırmalar, bitkisel besinlerce bol ve işlenmiş ürünlerce düşük diyetlerin sağlığı güçlendirdiğini göstermektedir. Örneğin, sağlıklı yağlar, kepekli tahıllar ve sebzeler açısından zengin olan Akdeniz diyeti, kalp hastalığı, nörodejeneratif koşullar, diyabet, belirli kanserler ve obezite riskinin azalmasıyla bağlantılıdır. Hastalığa karşı koruma sağladığı gösterilen diğer yeme alışkanlıkları arasında bitki bazlı diyetler bulunmaktadır.
Aslında bazı diyetler belirli koşulları tersine çevirebilir. Örneğin, bitki bazlı diyetlerin koroner arter hastalığını tersine çevirdiği, çok düşük karbonhidratlı yaşam tarzlarının tip 2’yi ortadan kaldırmaya yardımcı olduğu bulunmuştur. Dahası, Akdeniz diyeti gibi besleyici yeme alışkanlıkları, tipik Batı diyetlerinden daha iyi bildirilen yaşam kalitesi ve daha düşük depresyon oranlarına bağlıdır ve hatta yaşam süresini uzatabilir. Bu tür bulgular, güçlü diyetlerin gerçekten koruyucu tıp işlevi gördüğünü kanıtlamaktadır.
| Vücudunuz aşırı yemeye nasıl tepki veriyor? |
Yemek hastalığı tedavi edebilir mi?
Bazı diyet seçimleri hastalık riskinizi önleyebilir veya artırabilirken, tüm hastalıklar tek başına diyetle önlenemez veya tedavi edilemez. Sağlığınızı ve hastalık riskinizi etkileyen diğer birçok faktör bulunmaktadır. Hastalık riski oldukça karmaşıktır. Kötü beslenme, hastalıklara neden olabilir veya katkıda bulunsa da diğer birçok faktörün dikkate alınması gerekir. Genetik, stres, kirlilik, yaş, enfeksiyonlar, mesleki tehlikeler ve egzersiz eksikliği, sigara ve alkol kullanımı gibi yaşam tarzı seçimleri de etkiye sahiptir. Yiyecekler, kötü yaşam tarzı seçimlerini, genetik yatkınlığı veya hastalık gelişimiyle ilgili diğer faktörleri telafi edemez.
Gıda, ilaç yerine kullanılmamalıdır
Daha sağlıklı bir beslenme düzenine geçmek gerçekten de hastalıkları önleyebilse de gıdanın farmasötik ilaçların yerini alamayacağını ve etmemesi gerektiğini anlamak çok önemlidir. Tıp, hayat kurtarmak ve hastalıkları tedavi etmek için geliştirilmiştir. İyileşme sadece diyete veya yaşam tarzına bağlı olmadığından, tek başına diyete odaklanmak için potansiyel olarak hayat kurtaran bir tıbbi tedaviden vazgeçmeyi seçmek tehlikeli ve hatta ölümcül olabilir.
Yanlış reklamlara dikkat ediniz
Bilimsel kanıtlar, gıdanın çeşitli sağlık koşullarına yardımcı olabileceğini gösterse de aşırı diyetler, takviyeler veya diğer yöntemlerle hastalıkları iyileştirme veya tedavi etme konusundaki anekdot iddiaları genellikle yanlıştır. Örneğin, kanseri veya diğer ciddi rahatsızlıkları iyileştirmek için reklamı yapılan diyetler tipik olarak bilimsel olarak desteklenmez ve çoğu zaman engelleyici rolleri olabilir. Alternatif, kanıtlanmamış diyetler için kemoterapi gibi geleneksel tedavilerden kaçınmak, hastalıkları kötüleştirebilir veya ölüme yol açabilir.
Güçlü tıbbi özelliklere sahip yiyecekler
Bütün gıdalara dayalı bir diyete geçiş, sağlığınızı sayısız şekilde iyileştirebilir. Özellikle güçlü faydalar sunan yiyecekler şunlardır;
- Meyveler: Çok sayıda çalışma, meyvelerdeki besinlerin ve bitki bileşiklerinin hastalıklarla mücadele ettiğini bulmuştur. Aslında, tabağınızı renklendirerek belirli kanserler de dahil olmak üzere kronik koşullara karşı koruma sağlayabilir.
- Sebzelerden: Brokoli ve lahana gibi turpgil sebzeler çok çeşitli antioksidanlar içerir. Bu sebzelerin yüksek miktarda alınması kalp hastalığı riskinizi azaltabilir ve uzun ömürlülüğü artırabilir.
- Yağlı balık: Somon, sardalya ve diğer yağlı balıklar, yüksek seviyelerde omega-3 yağ asitleri nedeniyle iltihapla savaşır ve bu da kalp hastalığına karşı koruma sağlar.
- Mantarlar: Maitake ve reishi gibi mantarlardaki bileşiklerin bağışıklık sisteminizi, kalbinizi ve beyninizi güçlendirdiği gösterilmiştir.
- Baharatlar: Zerdeçal, zencefil, tarçın ve diğer baharatlar, faydalı bitki bileşikleriyle doludur. Örneğin, araştırmalar zerdeçalın artrit ve metabolik sendromu tedavi etmeye yardımcı olduğunu belirtmektedir.
- Otlar: Maydanoz, semiz otu, dereotu, kekik, biberiye ve adaçayı gibi otlar yemeklere sadece doğal lezzet sağlamakla kalmaz, aynı zamanda sağlığı geliştiren birçok bileşiğe de sahiptir.
- Yeşil çay: Yeşil çay, iltihaplanmanın azalması ve hastalık riskinin azalması gibi etkileyici faydaları için kapsamlı bir şekilde araştırılmıştır.
| Kanser hastaları yeşil çayı abartmamalı! |
Kuruyemişler, tohumlar, avokadolar, zeytinyağı, bal, deniz yosunu ve fermente gıdalar, tıbbi özellikleri nedeniyle incelenen diğer birçok gıdalardan sadece birkaçıdır. Meyveler ve sebzeler gibi bütün gıdalardan zengin bir diyete geçmek, gıdanın tıbbi faydalarından yararlanmanın en basit yoludur.
Gıdalar, size enerji sağlamaktan çok daha fazlasını yapar. Ne yediğinize bağlı olarak sağlığı geliştirebilir veya kötüleştirebilir. Bütün gıdalardan oluşan besleyici yoğun bir diyetin birçok kronik hastalığı önlediği ve tip 2 diyabet gibi bazı durumların tedavisine yardımcı olabileceği gösterilmiştir. Besleyici bir diyetin uzun ve sağlıklı bir yaşam sürmenin en önemli faktörlerinden biri olduğu açık olsa da yiyeceklere güvenmemeniz gerektiğini unutmayınız.
