FLABEL projesi ile beslenme etiketlemesinin tüketici seçimlerinde işe yarar bir araç olarak nasıl kullanılacağının yolları araştırılıyor.
Gıda etiketleri konusundaki AB politika ve uygulamalarının düzenlenmesi için, AB 7. Çerçeve Programı (7th Framework Programme) kapsamında oluşturulan bir araştırma projesi olan FLABEL; gıda etiketlerinde yer alan beslenme ile ilgili ifadelerin tüketicilerin seçimlerini, tüketicilerin beslenme alışkanlıklarını ve gıdaya bağlı sağlık konularına bakış açılarını nasıl etkilediğini belirlemeyi amaçlıyor.
Projenin araştırma kurulunda toplam 8 ülkeden 12 uzman temsilci yer alıyor. 27 AB ülkesi ve aday ülke olan ülkemizde de yürütülen FLABEL Projesi’nde birçok ortak ve bu ortaklara yüklenen sorumluluklar bulunmakta. Projenin koordinasyonu Avrupa Gıda Bilgilendirme Konseyi (EUFIC) tarafından yürütülüyor. Projenin ortakları arasında Surrey Üniversitesi, Aarhus Üniversitesi, Wageningen Üniversitesi, Atina Tarım Üniversitesi, Saarlendes Üniversitesi, Avrupa Esnaf, Küçük ve Orta İşletme Birliği, AB Aile Örgütü Konfederasyonu, Varşova Üniversitesi, Avrupa Tüketiciler Kooperatifi Topluluğu, Tesco ve Türkiye’den Dokuz Eylül Üniversitesi (DEÜ) yer alıyor. Prof. Dr. Sedef Akgüngör, Doç. Dr. Yaprak Gülcan ve Doç. Dr. Yeşim Kuştepeli tarafından oluşturulan DEÜ proje ekibi şu sıralar çalışmaları için hazırlık yapıyorlar.
Tüm paydaşların görüşleri de değerlendirilerek AB’de beslenme etiketlemesinin kullanılması konusunda bilimsel bir temel oluşturulmayı hedefleyen FLABEL projesinden elde edilen sonuçlar kamuoyuna duyurulacak. Projenin toplam bütçesi, 2.865.820 Euro. Türk ortak DEÜ’ye tahsis edilen bütçe ise 207.200 Euro olarak belirlendi.
Beslenme Etiketlemesi – Nasıl, Nerede ve Neden?
AB genelinde tüketiciler her geçen gün giderek artan çeşitlilikte gıdalar, özellikle de işlenmiş ve paketlenmiş ürünlerle tanışıyor. Dolayısıyla bilinçli ve sağlıklı seçimler yapabilmek daha zor hale geliyor. Beslenme etiketlemesi bu açıdan tüketicileri farklı ürünlerin besin içerikleriyle ilgili bilgilendirmesi açısından hızlı ve pratik bir rehber olma niteliği taşıyor. Ancak etiketlerin mevcut kullanımı ve gerçek etkileri konusunda çok kesin sonuçlar elde edilmiş değil. Ayrıca farklı etiket biçimlerinin (besin tablosu, trafik ışıkları şeması, GDA, sağlık logoları vb) kullanılması farklı sonuçlara yol açabiliyor. AB 7. Çerçeve Programı kapsamında oluşturulan FLABEL projesi ile beslenme etiketlemesinin işe yarar bir araç olarak kullanılmasının yolları araştırılıyor.
Proje nasıl yürütülüyor?
Proje kapsamında organize iş paketleri (work package) proje ortaklarına yollanarak, ortaklar için dağıtılmış görevler belirleniyor ve verilen programa uygun olarak çıktılar raporlanarak, FLABEL bünyesinde değerlendiriliyor. 1 Ağustos 2008 itibari ile başlanan proje için ayrılan süre de üç sene olarak öngörüldü. 36 aya tekabül eden zaman zarfı için de iş paketleri için teslim süreleri belirlenerek ortaklara yollandı.
İş paketleri, projenin omurgasını oluşturan adımlar ve bu adımlar da görevlere ayrılarak iş bölümü yapılmış durumda ve bu iş bölümünü anlatan dokümanlar bütün ortaklara gönderildi. Ayrıca her bir iş paketinin sonucu da FLABEL’in sonuçlarını yansıtacak şekilde sınıflandırıldı. FLABEL kapsamında, Türkiye’den Dokuz Eylül Üniversitesi takımı; saha araştırması kısmında, deney, mülakat ve anketlerle veri toplayıp Türkiye’de gıda etiketlerine karşı tüketici tutum ve davranışlarını inceleyerek projeye destek olacak.
FLABEL Projesi ile ilgili olarak görüştüğümüz DEÜ Proje Ekibi’nden Prof. Dr. Sedef Akgüngör, proje kapsamında çalışılacak konular hakkında şu bilgileri verdi: Etiketlerdeki besin değerleri bilgisinin yaygınlığı, etki alanı ve ayırt edimi: Besin değer bilgisinin farklı ülkelerde neye göre ayırt edildiği, besin değeri etiketlerinin nasıl şemalaşabileceği, araştırmanın yapıldığı süreçte araştırma yapılan ülkelerin gıda sanayisinde kullanılan besin değerleri etiketlerinin envanterinin ne durumda olduğu ve tüm ülkelerde kıyaslanmanın yapılması.
Etiketlere olan dikkat ve etiketlerin okunması: Etiket biçimlerindeki önemli etmenler ile ürün çeşitlendirilmesi ve seçimlerin bağlı olduğu kıstaslar (etiket karakteristikleri, kişisel faktörler, perakende organizasyonun etkisi vb.) araştırılırken, dikkat ve okumayı sağlayan en önemli bileşenlerin bulunması, değerlenmesi ve ölçülmesi ile dikkat ve okumanın çevresel, kişisel ve ürün bazında değişimi inceleniyor.
Etiketlerde beğenilme ve çekicilik: Etiketlerdeki niteliklerin ortaya çıkarılması açısından önem arz ediyor zira etiketlerin nitelikleri ile bu niteliklere olan ilginin kişisel farklılıklarla nasıl değişeceği araştırılacak. Ayrıca etiketlerin beğenilmesi ve karmaşıklık arasındaki bağlar ile farklı sosyo-ekonomik gruplarda beğenilme ve çekiciliğin nasıl değiştiğinin ortaya çıkarılması öngörülüyor.
Etiketleri anlama ve etiketlerden sağlık çıkarımları: İş paketi, tüketicilerin etiketlerdeki sağlık bilgilerini nasıl ve ne şekilde kullandıkları ile bu bilgiyi anlayıp bunları satın alma davranışlarına geçirip geçiremeyeceğini araştırıyor. Belli bir sağlık sorunu riskiyle yaşayan katılımcılardan oluşacak odak grubu deney ve anket yöntemine göre yukarıdaki araştırma konularında veri sağlayacak şekilde oluşturulacak.
Etiketlerin satış noktalarında kullanımı: Etiketlendirmenin bir amacı da saydamlık ve satın alma davranışına etkisi olduğundan, bu iş paketi bize etiketlerin besin değerlerine dikkat edilmesine etkisi, ürün karşılaştırmasında, değerlendirilmesinde, seçiminde ve karar verme aşamasındaki rollerinin incelenmesinde yardımcı olacak. İdeal etiket biçiminin bulunması ile hazırdaki etiketlerle karşılaştırılmasını içerecek ve satış noktalarında dikkat multi-metod yöntemiyle veri toplanacak.
Etiketlerin diyetle besin alımlarına etkisi: Etiketlendirme satın alma davranışını etkilediği zaman sağlık konusunda da katkı sağlıyor. İşte bu aşamada, etiketlerin diyet ürünlere etkisini gösterecek ölçümler yapmak devreye giriyor. Aşamanın içinde değişik coğrafi bölgelerde seçilmiş satış noktalarında, farklı sosyo-demografik gruplarda, etiket bilgilerinin değişimlerinin etkileri, ürün seçimleri, alışveriş sepetinin yapısı ve bunların yer ve kişi özelliklerine göre ölçümlenmesi yer alıyor.
Kamu politikası, perakendeciler, endüstri ve KOBİ’ler için tavsiyeler: Diğer iş paketleri içinde yapılan çalışmaların sonucunun endüstri uygulamaları, ilk defa bu aşamada ortaya çıkıyor. Bilimsel çalışmanın verilerinin AB ve ülke düzeyindeki politikaları ve geliştirilen mevzuatlarla, elde edilen verilerin birleşiminden çıkan sonuçlara göre özellikle KOBİ’lere endüstriyel rekabet anlamında tavsiyelerde bulunulacak.
Bilgilendirme ve paydaşların katılımı: Bu iş paketi içerisinde tüm proje ile ilgili bilgiler kamuoyu, medya, eğitim camiası, yiyecek-içecek endüstrisi ve tüketicilere verilecek.
Yazılı sonuçlar sadece İngilizce yazılacak, ama elektronik ortamdaki rapor içinde Türkçe’nin de bulunduğu dokuz dile çevrilecek. Avrupa Gıda Bilgilendirme Konseyi’nin (EUFIC) Food Today isimli yayınında iki makale hazırlanarak, 44.000 kişiye İngilizce, Fransızca, İspanyolca ve Almanca olarak gönderilecek. Ayrıca görüntülü olarak sonuçlar anlatılacak. EUFIC projeyi internet sitesinde bilgi edinilmesi amacıyla açmakla beraber organize edeceği çalıştaylarla birlikte proje sonuçları muhataplarına detaylı olarak anlatılacak.
Yönetim: EUFIC liderliğinde idari ve finansal yönetim ile bilimsel, etik, sosyal ve cinsiyete bağlı kontrol mekanizmaları ve proje toplantılarının planlanması, organize edilmesi ve raporlanması bu iş paketinin içeriğini gösteriyor. AB komisyonuna raporlarla ilgili bilgi verilerek koordinasyon da sağlanacak.
Proje beklentileri
1. AB genelinde beslenme etiketlemesinin ne ölçüde kullanıldığını gösteren bir gıda etiketlerinde beslenme bilgisi haritası.
2. Dikkat çekici ve bilgilendirici etiketlerin tüketicilerin gıda etiketlerine dikkat edip okumalarını nasıl sağladığının tespiti ve basit ve kapsamlı beslenme bilgilerinin arasında kurulacak bir dengeyle bilinçli tercihler yapılmasına yardımcı olunması.
3. Pazarda beslenme etiketinin kullanımına ilişkin bilgilerin toplanması. Bu bilgiler satış noktalarında gıda ürünleri satın alan müşterilerin davranışları gözlemlenerek elde edilecek.
4. Tüketicilerin gıdaların sağlıklı olduğuna ilişkin görüşlerinin nasıl oluştuğunu ve beslenme etiketi bilgisinin etkisinin medya, reklam ve eğitim gibi diğer faktörlerle ilişkisini gösteren kanıtlar.
5. Beslenme etiketlerinin çocukların günlük beslenme alışkanlıklarını olumlu etkileyecek şekilde aileleri tarafından nasıl kullanılacağını gösteren kanıtlar.
6. Satış noktalarındaki araştırmalarla test edilerek belirlenen en iyi beslenme etiketlemesi uygulamalarının belirlenmesi.
7. Beslenme etiketlemesinin tüketicilerin ürün tercihlerine etkilerinin değerlendirilmesinde kullanılacak en iyi uygulama yöntemlerinin belirlenmesi.
Projenin stratejik hedefleri
FLABEL Projesi, gıda etiketlerindeki beslenme bilgilerinin tüketicilerin gıda tercihlerine etkisi olup olmadığını, bu etkinin hangi koşullar altında daha güçlü olduğunu ve tüketici grupları arasındaki farkını saptamayı amaçlıyor. Projenin stratejik hedefleri:
• Gıda etiketlerindeki beslenme bilgilerinin beslenme tercihlerini, tüketici alışkanlıklarını ve gıda kaynaklı sağlık sorunlarını nasıl etkilediğini belirlemek ve diğer etkenleri içeren bir yorumlama çerçevesi geliştirip uygulamak.
• Gıda etiketlerinde beslenme bilgisinin kullanılması konusunda bilimsel bir temel sağlayarak, farklı etiket şemalarının etkilerinin değerlendirilmesi için bilimsel ilkeler sunmak ve bunları AB kurumları, gıda endüstrisi, özellikle de KOBİ’ler ve diğer paydaşlarla paylaşmak.
