Türkiye’deki sağlık, gıda, çevre, veterinerlik ve beton-zemin alanlarında hizmet veren, insan sağlığı ve yaşamı açısından kritik önem taşıyan kamu laboratuvarlarının sorunlarını araştıran Başbakanlık, çarpıcı bir tablo ortaya koydu.
Başbakanlık, kamu laboratuvarlarının yasal çerçevesinin düzenlenmesi, yeniden yapılanması, etki analizinin yapılması ve etkin işleyen bir kamu laboratuvar sisteminin oluşturulması kapsamında Türkiye’deki laboratuvarların durumunu ve sorunlarını araştırdı. Sağlık, gıda, çevre, tarım, veterinerlik ve beton-zemin alanlarında hizmet veren laboratuvarların incelendiği araştırmada kamu laboratuvarlarının genel olarak şu temel problemleri belirlendi:
"- Etkin işlemeyen bir yapı: Bazı laboratuvarlar rasyonel gerekçelere dayanmadan kurulmuştur. Çoğu etkili ve verimli olarak işletilememektedir.
– Hizmet kalitesiz: Birçok kamu laboratuvarında norm kadro tanımlaması yapılmamış, tanımlaması yapılanlarda da uygulamaya geçilememiştir. Laboratuvarların üzerinde denetleyici bir yasal otoritenin olmaması kaliteli hizmet verilmesini engellemektedir. Kamuya ait bazı laboratuvarlar sadece ihtiyaç duyulduğunda veya acil durumlarda önemi hatırlanan kurumlar konumundadır.
Para karşılığı iş yapıyorlar: Araştırma yapmak üzere kurulan bazı kamu laboratuvarları adeta varlık nedenlerinden uzaklaşarak ücreti mukabili piyasaya rutin analiz yapan birimler haline gelmişlerdir.
– İşe almada sorun: Nitelikli laboratuvar personelinin istihdamı, hizmet içi eğitimi, elde tutulması ve özlük haklarında önemli problemler vardır. Laboratuvarlarda uygulanan işe alma prosedüründe profesyonel nitelikler dikkate alınmamaktadır.
– Güvensizlik: Laboratuvar analiz sonuçlarının tutarsızlığı ve yanlış analiz sonuçlarının ortaya çıkardığı kayıplar ve maddi zarar kamu laboratuvarlarına olan güveni azaltmaktadır.
– Verimsizlik: Bazı laboratuvarlar da kendi personel ve ekipman yatırımını karşılayamayacak oranda az numune ile çalışılmakta, dolayısıyla ekipmanlardan verimli olarak yararlanılmamaktadır. Analiz hizmetleri için ücret alınmamakta ve bu numunelerin analiz maliyetinin karşılanmasında sorunlar yaşanmaktadır.
– Kaynak israfı: Farklı kurumların laboratuvarlarına aynı işi yapan ve kapasitelerinin altında çalışan ekipmanların alımı nedeniyle önemli kaynak israfı meydana gelmektedir.
– Kordinasyonsuzluk: Ekipmanın ve eğitilmiş personelin etkin değerlendirilmesi amacıyla kurum ve kuruluşlar arasında görevlerin ve analizlerin paylaşılması gibi bir yöntem uygulanmamaktadır. Gelişmiş ülkelerde son yıllarda araştırma ve rutin analiz laboratuvarları arasında geliştirilen işbirliği sayesinde, hayvandan insana bulaşan hastalıklarla daha etkin mücadele etme imkanı yakalanmışken, ülkemizdeki araştırma ve rutin analiz yapan laboratuvarlar arasındaki işbirliği istenen düzeye getirilememiştir.
– Kapasite altı kullanım: Gıda, su, beton, zemin alanlarında faaliyet gösteren laboratuvarların farklı kurum ve kuruluşların, hatta aynı kuruluşun farklı birimleri bünyesinde yer aldığı görülmektedir. Ayrıca önemli kaynak sarfiyatı ile oluşturulan bazı kamu laboratuvarları, kapasitelerinin çok altında çalışmaktadır."
Araştırmaya göre, Türkiye’de, üniversitelere ait laboratuvarlar ve klinik analiz laboratuvarları hariç olmak üzere toplam 781 kamu laboratuarı bulunmaktadır. Bu laboratuvarlarda çalışan personel sayısı ise 8 bin olarak açıklandı. Kamu laboratuvarlarının özellikle su, sağlık, toprak, tarım, gıda ve yapı malzemeleri-beton-zemin konularında yoğunlaştığı görülürken, bu laboratuvarlar başlıca Sağlık Bakanlığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Çevre ve Orman Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Gümrük Müsteşarlığı ve Dış Ticaret Müsteşarlığı yapısı içerisinde yer alıyor.
