CIAA, gıda atıklarıyla mücadele çabalarını destekliyor
Avrupa Komisyonu, gıda atıklarının azaltılması konusunda çok ciddi bir çabanın içinde. 27 AB ülkesinde her yıl yaklaşık 90 milyon ton gıda atığının ortaya çıkması, bu çabanın hiçte boşuna olmadığının kanıtı.
Çevreye zararlarının yanı sıra dünyada 1 milyara yakın insanın aç olması atıkların azaltılmasının önemini ortaya koyuyor. Avrupa Gıda ve İçecek Sanayi Dernekleri Konfederasyonu CIAA, gıda atıklarıyla mücadele çabalarını destekliyor.
Resmin bir yüzünde, yerküre üzerindeki 1 milyara yakın aç insan ve her yıl açlık ve yetersiz beslenme nedeniyle ölen 11 milyon kişi var. 2010 Küresel Açlık Dizini’ne göre aç insanların hemen hemen yarısını çocuklar oluşturuyor.
Resmin diğer yüzünde ise evlerde gıda hazırlama işlemleri öncesinde, sırasında ya da sonrasında, gıda endüstrisinde imalat, dağıtım, satış ve hizmet sektörü faaliyetleri sırasında ortaya çıkan gıda atıkları, diğer bir anlatımla israf var.
AB’de 90 milyon ton atık
Gıda atıkları konusunda AB Komisyonu’nu harekete geçiren çalışmadaki rakamlar korkunç. EUROSTAT’ın verilerine göre, AB üyesi 27 ülkede yıllık gıda atığı üretimi yaklaşık 90 milyon ton ve kişi başına 179 kg. Ek önleme politika veya faaliyetleri olmazsa 2020’ye kadar gıda atıklarının 126 milyon tona çıkması bekleniyor.
AB’deki en fazla gıda atığı, toplam atık üretiminin %42’sini oluşturan 38 milyon ton ve kişi başına 76 kg ile evlerde gerçekleşiyor. Atık ve Kaynaklar Eylem Programı WRAP’ın araştırmasına göre, satın alınan gıdaların yaklaşık %25’i evlerde atık olarak atılıyor. Önlenebilecek bu kaybın sadece İngiltere’deki değeri hane başına yaklaşık 585 Euro.
Gıdanın üretimi ve tüketime sunulması süreçlerinde de atık rakamları oldukça yüksek. Yine AB ülkelerinde imalat sektöründe gıda atığı miktarının yılda 35 milyon ton, kişi başına 70 kg olduğu tahmin ediliyor. Gıda hizmet sektörü kişi başına 25 kg, toplamda 12.3 milyon ton atık üretiyor. Toptan/Perakende sektöründeki rakamlar ise kişi başına 8 kg’a yakın, toplamda 4.4 milyon ton.
Çevreye de zararlı
Gıdaların atıklarla israfının yanı sıra çevreye ve doğaya verdiği zarar da korkunç boyutlarda. Avrupa ölçeğindeki çalışmaya göre, gıda atıklarını azaltma girişimlerinin çevre açısından tüm yararlarının değerlendirilmesi için yalnızca gıda atıklarının önlenmesi yeterli değil. Gıda işleme süreci ve yaşam
döngüsünün diğer aşamalarındaki atıkların da önlenmesi gerekli. Dört ayrı sektör için sonuçların hesaplanmasında tarımsal gıda atıkları çalışmanın kapsamı dışında tutuldu. Buna rağmen Avrupa’da gıda atıkları yaşam döngüsünde ortalama olarak en az 1.9 ton CO2 emisyonu kaydedilmiş durumda. Avrupa düzeyinde genel çevresel etki ise yılda en az 170 milyon ton CO2 emisyonu. Bu rakam, tarımsal aşamalar, gıda işleme, nakliye, depolama, tüketim aşamaları ve son kullanıcı olmak üzere gıda atıklarının yaşam döngüsünün aşamalarını kapsıyor.
En fazla atık üretiminin gerçekleştiği evlerdeki gıda atıkları, yıllık sera gazı emisyonlarının %45’ine karşılık geliyor. İmalat sektöründe ise bu oran %35.
Avrupa’nın önündeki seçenekler
Avrupa Komisyonu’nun önündeki politika seçeneklerine gelince…
Bunlardan birincisi üye ülkelerin gıda atıklarıyla ilgili EUROSTAT’a raporlanması ve gıda atıkları ölçümlerine ilişkin yöntemlerin üye ülkeler düzeyinde standartlaştırılarak tutarlılık sağlanması.
İkinci politika seçeneği, mevcut gıda etiketlerinde tarihlerin netleştirilmesi ve standartlaştırılması ve bu konuda halkın bilinçlendirilerek son kullanma tarihleri nedeniyle atık oluşumunun engellenmesi.
2014’e kadar üye ülkelere özgü gıda atığı önleme hedeflerinin belirlenmesi, evlerde ve/veya gıda hizmet sektöründe gıda atıklarının ya da biyoçözünür atıkların ayrı toplanması ile gıda atıkları, çevre, biyoçözünür atıkların etkileri, önleme yöntemleri ve pratik ipuçları ile ilgili halka yönelik bilinçlendirme kampanyalarıyla uzun vadede gıda atıklarının azaltılması da diğer seçenekler.
CIAA destekliyor
Gıda ve İçecek Endüstrisi, Avrupa’da gıda atıklarıyla mücadele çabalarını destekliyor. Avrupa Gıda ve İçecek Sanayi Dernekleri Konfederasyonu CIAA, Avrupa Komisyonu’nun gıda atıklarıyla ilgili çalışmasını memnuniyetle karşıladığını açıkladı.
Gittikçe daha kritik hale gelen gıda atıkları sorununa ilişkin çözümlerin belirlenmesi ve uygulanması sürecinde politika yapıcılar ve diğer paydaşlarla aktif olarak işbirliği yapmaya hazır olduğunu bildiren CIAA, çevresel, ekonomik ve sosyal açıdan atıkların yönetilmesinin genel olarak tüm gıda ve içecek üreticilerinin en önemli öncelikleri arasında yer aldığını duyurdu. CIAA’nın açıklamasına göre, endüstri atık üretimini önlemek ve kullandığı tarımsal hammaddelerden %100 yararlanmak için çaba gösteriyor. Ne yazık ki son ürün kullanıcı tarafından atık haline getirildiğinde bu çabalar boşa çıkıyor.
Nestlé Çevresel Sürdürülebilirlik Direktörü ve CIAA Çevresel Sürdürülebilirlik Komitesi Başkanı Pascal Gréverath, “Doğal kaynakların yok olmaya devam ettiği günümüzde gıda atığı kabul edilemez bir şeydir. Yapmamız gereken şey beslenmemizden bazı gıda kategorilerini çıkararak gıda atıklarını önlemek yerine, sürdürülebilir üretimi ve tüketim alışkanlıklarımızı geliştirmektir. Gıda üreticileri kaynakların tüketilmesini önlemek için gıda zinciri, politika üreticiler, bilim çevreleri ve sivil toplum ile yapılacak her türlü işbirliğine hazırdır” diyor.
Sorunun çözümleri arasında tüketicilerin, gıdaların doğru hazırlanması ve saklanması, son kullanma tarihlerine uygun tüketilmesi gibi konularda eğitimi de yer alıyor. Diğer bir çözüm de tüm atık üreticilerinin AB çevre mevzuatına uygun hareket etmesi. “Herkesin amacı değer zincirinin her aşamasında gıda atıklarının ve gıda güvenliği koşullarına uygun olmayan durumların önlenmesi olmalıdır” diyen CIAA, bu konuda önemli paydaşlarla yapıcı tartışmalarda aktif olarak yer almaya, bu yöndeki çabalara destek olmaya devam edecek.
Türkiye’de durum
Türkiye’de gıda atıkları sorununa gelince… Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2008 İmalat Sanayi Su, Atıksu ve Atık İstatistikleri Anketi’ne göre, 50 ve daha fazla kişi çalışan imalat sanayi işyerleri 2008 yılında 3 milyar m3 su çektiler, buna karşı 1 milyar m3 atıksu deşarj ettiler. Arıtılan atıksu miktarı ise 189 milyon m3 olarak belirlendi.
İmalat sanayi işyerleri tarafından 2008 yılında yaratılan katı atık miktarı ise 12,5 milyon ton. Yaratılan toplam atığın %36,6’sı tesis dışında geri kazanılmış/yeniden kullanılmış, %4,9’u tesis bünyesinde geri kazanılmış/yeniden kullanılmış ve %58,5’i ise bertaraf edilmiş.
Evsel atıkların belediyeler tarafından toplandığı düşünüldüğünde belediyelerin atık toplama çalışmaları önem kazanıyor. TÜİK’in 2008 yılı Belediye Atık İstatistikleri Anketi sonuçlarına göre, atık hizmeti veren 3 bin 129 belediyenin bir yılda topladığı atık miktarı 24 milyon 36 bin ton. Bu, kişi başına günlük 1 kilo 150 gram atık demek.
Gıda sanayi ve evsel gıda atıkları konusunda derli toplu bir veri olmasa da, kimi belirlemeler var. Gıda sanayi atıkları diğer sanayi atıklarının %20’sini, atık suları ise diğer sanayilerin %9’unu oluşturuyor. Gıda sanayinde toplam katı atığın %47’si satılmış veya hibe edilmiş, %8’i tesis bünyesinde geri kazanılmış ve %45’i ise bertaraf edilmiş.
TÜİK’in 2008 yılına ait verilerine göre, düzenli depolama tesislerinde düzenli depolanan bitkisel atık miktarı 293 bin 224, satılan/hibe edilen bitkisel atık 351 ton, gıda üretiminden kaynaklanan hayvansal atıklar ise 90 bin 924 ton.
Türkiye’de yılda 1,5 milyon tondan fazla bitkisel yağ gıda amacı ile kullanılıyor. Bu miktardan çıkan atık yağ miktarı ise yaklaşık 350 bin ton. Kızartmalık bitkisel atık yağların yem ve kozmetik sanayinde hammadde olarak kullanımı Tarım ve Sağlık Bakanlıklarınca yasaklanmış durumda. Çevre Bakanlığı’nca 2005 yılında çıkartılan Bitkisel atık yağların kontrolü yönetmeliğiyle bitkisel kızartma yağların toplanması konusunda ciddi mesafeler alınsa da, yine bakanlık verilerine göre, toplanması gereken 350 bin ton yağın lisanslı toplayıcılarla %1’i bile toplanamıyor.
Belirlemelere göre, 1 lt atık yağ, 1 milyon litre içme suyunu kirletiyor. Bitkisel atık yağlar evsel atık su kirliliğinin %25’ini oluşturuyor.
Evsel gıda atıklarında, tarihi geçen gıdaların tüketilmeden atılması ve beslenmemizde hala önemli yer tutan ekmek israfı da öne çıkıyor. Sağlık Bakanlığı’na bağlı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı’nın Ekim 2006 tarihli “Sağlıklı Beslenme ve Gıda İsrafı” raporu, bu konuda önemli bir gösterge.
Rapora göre, Türkiye’de her gün üretilen 120 milyon ekmeğin 10’da biri, yani yaklaşık 12 milyonu israf ediliyor. Yıllık bazda her yıl üretilen yaklaşık 44 milyar ekmeğin %16’sı evlerde olmak üzere yaklaşık 40 milyar adedi tüketiliyor. 4 milyar adedi ise israf ediliyor.
Türk halkı her yıl ekmeğe 7 milyar dolar para ödüyor. İsraf edilen ekmeğin yıllık tutarı 700 milyon doları buluyor. Ekmek israfında %70 oranıyla yemekhaneli işyerleri, hastane, yatılı okul, öğrenci yurdu, otel ve lokantalar ilk sıraları paylaşıyor.
Gelişmiş ülke uygulamalarına bakıldığında, atıkların %35-45 civarındaki kısmı hariç, kalan kısmının tümüyle geri dönüştürülerek ekonomiye kazandırıldığı görülüyor. Ülkemizde üretilen atıkların da yarısından fazlası geri kazanılabilir özelliklere sahip olmasına rağmen geri dönüş oranları henüz yetersiz düzeyde. Uzmanlara göre oranın düşük olmasının en büyük nedeni ise atıkların kaynağında ayrıştırılmaması.
Uzmanlar uyarıyor
Küresel gıda ihtiyacının 2050 yılına kadar iki katına çıkması bekleniyor. Bilim adamları ve uzmanlar, küresel gıda atıklarının 2025 yılına kadar yarıya indirilmesi gerektiğini, aksi halde hızla büyüyen nüfusun beslenemeyeceğini ve küresel su kaynaklarının korunamayacağını bildiriyor.
Stockholm Uluslararası Su Enstitüsü (SIWI), Birleşmiş Milletler Gıda Ve Tarım Örgütü (FAO) ile Uluslararası Su Yönetimi Enstitüsü’nün (IWMI) 2008 yılında yayımladığı rapora göre, devam eden aşırı gıda üretimi ve atıklar sayesinde yalnızca gıda değil, aynı zamanda su sıkıntısı da baş gösterecek. Rapora göre, aşırı miktardaki gıda, üretim ve ulaştırma esnasında, süpermarketler ve mutfaklarımızda boşa harcanıyor ve israf edilen bu gıda aynı zamanda israf edilen su anlamına geliyor.
Rapor, ABD’de her yıl gıda tüketiminin 48.3 milyar dolar değerindeki %30’unun israf edildiğini, bu oranın Avrupa için de hemen hemen aynı seviyede olduğunu da ortaya koyuyor. Bu israfın, 500 milyon insanın evdeki su ihtiyacını karşılamaya yetecek 40 trilyon litre suyun, musluktan sürekli akıtılarak bir çöp kovasına boşaltılmasından farksız olduğu gerçeği, raporun en dikkat çekici unsurlarından birisi.
Atık kontrolü daha masraflı
Gıda atıkları konusunda bir bilgiyi de paylaşalım. İngiltere merkezli olarak gıda atıklarında bir ilk olmayı ve sürdürülülebilirlikle ilgili en son girişim ve gelişmeler konusunda gıda üreticilerini ve diğer ilgili paydaşları bilgilendirmek amacıyla kurulan “http://www.ifr.ac.uk/waste” sitesi, Nisan 2009’dan beri yayında.
Gıda Zinciri Sürdürülebilirliği Özel İlgi Grubu’nun yönetim kurulundaki isimlerden David Russell, web sitesinin amacını, tedarik zincirindeki sürdürülebilirlik veya dünyaya yeterli gıda sağlamak konuları yerine daha verimli ürün işleme ve yetiştirme gibi konuları işleyerek atık miktarında nasıl azaltmaya gidilebileceği gibi konuları işlemek olarak açıklıyor. Russell; sitede atık kontrolünün, çıkan atıkları azaltmaktan daha masraflı bir iş olduğunun vurgulanacağını belirtiyor.
Yetkililere göre, gıda zincirinde yer alan çiftçiler, gıda sanayii, gıda perakendecileri ve tüketiciler; enerji kullanımı, su kullanımı, sera gazı emisyon oranı ve atık dönüşümü gibi konularda gıda zincirini etkiliyor. Bu nedenle doğru bir sürdürülebilir gıda zinciri; dünyanın gıda ile ilgili ihtiyaçlarını karşılamada güçlü bir direnç mekanizmasına sahip olmalı ve aynı zamanda olumsuz çevresel etkiler oluşturmaktan kaçınmalı.
