Tarımda destekleme sistemini revizyona sokan AB’de özellikle bütçeden verilen desteğin dağılımı tartışılmaya başlandı. Vergilerden toplanan paralardan kim ne kadar pay alıyor sorusunu ciddi takibe alan bir sivil toplum kuruluşu, toplayabildiği verileri www.farmsubsidy.org sitesinde epeydir yayınlıyordu. Sonunda bütçeden yapılan transferlerin kişi ve şirketler arasındaki dağılımını daha şeffaf hale gelmesi gerektiğini AB’nin tarım bakanları da kabul etti. Avrupa Komisyonu destek alanların isim ve miktarlarını resmen açıklayacak.
Hareketi başlatan AB’de Şeffaflık ve Danimarka Analitik Raporlama Merkezi tarıma bütçe desteklerinin alıcılarını belirleme gayretlerinde “bilgiye ulaşım hürriyeti” yasalarını kullandı. Önemli olan sadece vergi vermek değil, aynı zamanda yapılan harcamaların amaca ulaşma etkinlikleriydi. Kamu parası sözkonusu olduğunda kişisel bilgilerin saklanması mümkün olmamalıydı. Nitekim olamadı! Benzer yaklaşım tüketicilerden yapılan transferler için de geçerlidir. Piyasa müdahalesi sonucunda tüketicinin ödediği fiyat artıyorsa, bunun kime ne kadar faydası dokunuyor sorusunun cevabını bilmek gerek.
Küçüklere damlıyor
İster koruma ve piyasalara müdahale ile tüketicilerden, ister bütçeden yapılan tarım transferlerinden büyük çiftçi ve tarım-gıda şirketlerinin daha fazla yararlandığı biliniyordu. Kullanılan araçlar bu kaçınılmaz sonucu yaratıyor. Kamuoylarındaki genel izleniminin aksine bu tür destekler geliri düşük çiftçilerin yerine politikaların sürdürülmesinde yüksek çıkarları olan büyük işletmelere gidiyor. ABD ve AB’de ortaya çıkan resim küçükler açısından iç karartıcı. İşletmelerin üst yüzde 5’inin destekten aldıkları pay yüzde 80’e kadar çıkabiliyor.Bu tür bilgilerin saklı kalması kaçınılmaz olarak politikaların etkisini değerlendirmeyi imkansız kılıyor. Hatta saklamak kafada soru işaretleri yaratıyor. Şeffaflık hareketi AB üyelerine başvurduğunda Avusturya ve Yunanistan bilgi vermeyi baştan redettiler. Diğerleri kısmen de olsa destek alanları ve miktarları açıkladı.
Listelerde tanıdık isimler
AB bütçesinden doğrudan telafi ödemeleri, ihracat sübvansiyonu ve diğer her türlü bütçeden ödemeden yararlanan ülkelerin katkı ödeme bilançoları beklendik resimler veriyor. Fransa ve İspanya bütçeye katkılarından daha fazla geri alıyor. Almanya ve Hollanda yüksek miktarda destek almalarına rağmen katkıları daha fazla. Destek alanların ilk 20 listesinde genellikle şirketler var. Beklendiği gibi eli nasırlı AB çiftçisi listeye giremiyor. Listelerin çoğunda en az bir şeker şirketinin olması şaşırtmıyor. Ülke bazında ilk yirmide; Nestle, Bayer, Danisco, Fermes Françaises SA gibi tanıdık isimler de var.
Bu durum aslında gelişmiş ülkelerin DTÖ-Tarım Anlaşması’nın Doha Turunda tarım-gıda ürünlerinde korumalarını indirmede gösterdikleri isteksizliklerini açıklıyor. Sorun küçük çiftçiler veya tarımsal üretim değil, sorun tarım ve gıda da yoğunlaşmış büyük işletmelere tüketici ve vergilerden yapılan transferlerin serbestleştirme sonucunda azalacak olması. Zor ama, yapılacak analizlere sadece destek miktarlarını değil, miktarların dağılımını da katmak gerekiyor.
