Asgari geçim indiriminden, gerçek usulde vergilendirilen ücretliler yararlanabiliyorlar. Bir de ücretini yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edenlerin, örneğin birden fazla işverenden ücret alanlar gibi, bu olanaktan yararlanmaları mümkün.

Asgari Geçim İndirimi kısaca AGİ, uzun yıllardır (2008’den beri) uygulanıyor. Çalışanın ücretinden kesilecek gelir vergisinden, kendisi, eşi ve çocukları için her yıl belirlenen tutarlarda indirim yapılması esasına dayanıyor. AGİ uygulaması sayesinde ücretten kesilen vergi azaldığı, bazen de sıfırlandığı için çalışanın net ücreti, asgari geçim indirimi kadar artmış oluyor.

Asgari geçim indiriminin en yüksek tutarı, asgari ücret üzerinden hesaplanan gelir vergisi kadar olabiliyor. 2021 yılında bu tutar, üç çocuğu olup eşi çalışmayan ücretli için 456 TL civarında. Bunun yaklaşık; 268 TL’si ücretlinin kendisi, 54 TL’si çalışmayan eşi ve 134 TL’si da üç çocuğu için alınıyor.

Bu yazımızda, 2021 yılında uygulanan asgari geçim indirimi tutarlarına değindikten sonra sık karşılaşılan sorular ve cevapları ile bu konudaki son gelişmelere değineceğiz.

Kimler AGİ’den yararlanabilir?

Asgari geçim indiriminden, gerçek usulde vergilendirilen ücretliler yararlanabiliyorlar. Bir de ücretini yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edenlerin (örneğin birden fazla işverenden ücret alanlar gibi) bu olanaktan yararlanmaları mümkün.

Bunlar dışında;

• Ücret geliri elde etmeyen diğer gerçek kişiler,
• Ücretleri diğer ücret kapsamında vergilendirilenler (basit usule tabi esnafın yanında çalışanlar, özel hizmetlerde çalışan şoförler, özel inşaatlarda çalıştırılan işçiler gibi),
• Dar mükellefiyet kapsamında ücret geliri elde edenler,
• Başka bir kanun uyarınca ücretlerinden gelir vergisi kesintisi yapılmayanlar, asgari geçim indirimi uygulamasından yararlanamıyorlar.

AGİ nasıl hesaplanıyor?

Aslında bu tutarın hesaplaması biraz karışık. Ancak daha kolay anlaşılabilmesi için biraz basitleştirelim istedik. İlk olarak ilgili yılın başında geçerli olan aylık brüt asgari ücret tutarının bilinmesi gerekiyor. Bu tutar 2021 yılının
tamamında aylık 3 bin 577 TL 50 kuruş olarak uygulanıyor.

İkinci olarak çalışanın kendisi, varsa çocukları ve eşi için uygulanacak toplam indirim oranının bulunması gerekiyor. Bu oranlar;

• Mükellefin kendisi için yüzde 50,
• Çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için yüzde 10,
• Çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere;

• İlk çocuk için yüzde 7,5,

• İkinci çocuk için yüzde 7,5,

• Üçüncü çocuk için yüzde 10,

• Diğer çocuklar için yüzde 5 olarak uygulanıyor.

Örneğin, evli ve iki çocuğu bulunan ve eşi çalışmayan bir kişinin asgari geçim indirimi oranı; kendisi için yüzde 50, eşi için yüzde 10, 2 çocuğu için yüzde 15 (yüzde 7,5+yüzde 7,5) olmak üzere toplam yüzde 75 olarak hesaplanıyor.

Üçüncü ve son aşamada ise aylık brüt asgari ücret ile bulduğumuz oran çarpılıyor ve çıkan tutarın da yüzde 15’i alınarak aylık AGİ tutarına ulaşılıyor.

Buna göre örnekteki personelin, kendisi, eşi ve iki çocuğu için 2021 yılında aylık olarak yararlanabileceği AGİ tutarı 402 TL 47 kuruş (3.577,50 x yüzde 75 x yüzde 15) oluyor. Ancak bu şekilde hesaplanan tutarın, çalışanın ücreti üzerinden hesaplanan gelir vergisinden fazla olamayacağı da unutulmamalı.

AGİ tutarları neye göre artıyor?

Asgari Ücret Tespit Komisyonu, her yıl aralık ayının sonuna doğru asgari ücreti belirliyor. Örneğin geçen aralık ayındaki son toplantıda asgari ücret 2021 yılının tamamı için yaklaşık yüzde 21,56 oranında artışla brüt 3 bin 577 TL 50 kuruş olarak belirlenmişti. AGİ tutarları da aynı oranda artıyor. Buna göre 2022 yılında AGİ tutarları da asgari ücretteki artış oranına göre artmış olacak.

2021’de aylık olarak yararlanılacak AGİ tutarları kaç TL’dir?

Bekar bir çalışan için asgari geçim indirimi 2021 yılında aylık 268 TL 31 kuruş olarak uygulanıyor. Evli olanlar açı-
sından eşin çalışıp çalışmamasına ve çocuk sayısına göre AGİ tutarı değişiyor.

AGİ uygulamasında çocuk ve eş nasıl tanımlanıyor?

Çocuk deyince, mükellefle birlikte oturan veya mükellef tarafından bakılan 18 yaşını doldurmamış çocuklar anlaşılıyor. Ancak tahsilde olan çocuklar için yaş sınırı 25 olarak uygulanıyor. Nafaka verilenler, evlat edinilenler ile ana veya babasını kaybetmiş torunlardan mükellefle birlikte oturanlar da uygulamada çocuk olarak kabul ediliyor. Eş ise aralarında yasal evlilik bağı bulunan kişileri ifade ediyor.

Çalışmayan ve geliri olmayan eş ne anlama geliyor?

Bu uygulamada, eşin ücret dışında ne geliri olursa olsun “çalışmayan ve geliri olmayan eş” olarak kabul ediliyor. Dolayısıyla eşi ücretli olarak çalışanlar dışındaki bütün ücretliler, eş için asgari geçim indiriminden yararlanabiliyorlar. Örneğin, Gelir İdaresi verdiği yazılı bir görüşte, eczacı olarak faaliyette bulunan eşten dolayı asgari geçim indiriminden yararlanılabileceğini söylüyor.

Bunun yanında kaç TL alırsa alsın ücretli olarak çalışan eş “geliri olan kişi” kabul ediliyor ve bu eşten dolayı asgari geçim indiriminden yararlanılamıyor. Bunun haklı bir gerekçesi de var elbette.

Çünkü çalışan ve ücret geliri elde eden eş zaten kendisi için yüzde 50 oranında asgari geçim indiriminden yararlanabiliyor. Eşin çalışmadığı ve herhangi bir gelirinin olmadığı konusunda (aksi tespit edilmediği sürece) ücretlinin beyanı yeterli kabul ediliyor.

Çalışanın evli olup olmadığı ya da çocuk sayısına ilişkin bir bildirimde bulunmasına gerek var mı?

Ücretliler, medeni durumları ve çocuk sayıları ile eşinin iş ve gelir durumu hakkında işverene bilgi vermek zorunda. Bu da “Aile Durumu Bildirimi” ile yapılıyor. Durumlarında herhangi bir değişiklik olması halinde (evlenme, boşanma, ölüm, doğum vb.) bu değişikliklerin de yine aynı formla işverene bir ay içerisinde bildirilmesi gerekiyor.

Asgari geçim indirimi oranını etkileyen değişiklikler, söz konusu değişikliğin işverene bildirildiği tarih itibarıyla uygulanıyor. Zamanında formu vermeyen personelin, sonradan bildirimde bulunması durumunda, geçmiş dönemlere ilişkin asgari geçim indiriminden yararlanmasının mümkün olmadığına yönelik Gelir İdaresi’nin yazılı görüşü bulunuyor.

Emekli olan eş için AGİ’den yararlanılabilir mi?

Eş çalışıyordu ve kendisi için asgari geçim indiriminden yararlanabiliyordu. Emekli oldu. Artık sadece emekli maaşı alıyor. Gelir İdaresi, münhasıran emekli maaşı alanların da çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eş olarak kabul edileceğini belirtiyor.

Bu değişikliğin “Aile Durumu Bildirimi” ile işverene bildirildiği tarih itibarıyla çalışan kişinin, emekli olan eşi için yüzde 10 oranında asgari geçim indiriminden faydalanması mümkün oluyor.

AGİ, birden fazla işverenden ücret alan kişinin hangi ücretine uygulanmalıdır?

Aynı zamanda birden fazla işverenden ücret alınması halinde, asgari geçim indiriminin en yüksek ücretin elde edildiği işveren tarafından dikkate alınması gerekiyor. Bunun için çalışanın söz konusu işverene bildirim vermesi zorunlu. En yüksek ücretin hangi işverenden alınacağının belli olmaması halinde, çalışan indirimden yaralanacağı işvereni kendisi belirleyebiliyor.

İş değiştirildiğinde AGİ nasıl uygulanıyor?

Ay içerisinde iş değiştiren personelin eski işvereni ayrıldığı aya ilişkin ücreti kıst dönem üzerinden yani kaç gün çalıştıysa ona göre ödüyor. Asgari geçim indirimi için böyle bir hesaplama yapılmasına gerek yok.

Ücret kaç günlük olursa olsun AGİ tam olarak uygulanabiliyor. Bu durumda yeni işveren aynı aya ilişkin yapacağı kıst dönem ücret ödemesinde asgari geçim indirimini dikkate alamıyor.

Ancak bazı durumlarda eski işverenden alınan ücret üzerinden hesaplanan vergi, hak edilen asgari geçim indiriminden az olabiliyor.

Mahsuba konu edilmeyen asgari geçim indiriminin eski işveren tarafından yeni işverene bildirilmesi durumunda, kalan tutar yeni işveren tarafından kıst dönem ücreti üzerinden hesaplanan vergiden mahsup edilebiliyor.

Türkiye'de asgari ücret, Türkiye'de bir işçinin kanunca 30 gün üzerinden minimum alması gereken brüt ücrettir. Asgari ücretin günlük olarak belirlenmesi esastır. Günlük hesap üzerinden de “Aylık” ve “Saat” ücreti hesaplanmaktadır. Haftalık standart çalışma saati 45'tir, bu süre haftanın diğer günlerine sadece bir gün izin yapıldığı varsayılarak eşit dağıtılması durumunda günlük 7 saat 30 dakikadır. Kısmi zamanlı çalışma 30 saate kadar ve 30 saat dahil çalışmadır, bunun üzerindeki 45 saate kadar olan haftalık çalışma süresi içeren işler tam zamanlı çalışmadır. Mesai günleri içinde yapılan molalar çalışma süresine eklenmez. Yasal olarak kullandırılması zorunlu en az bir günlük haftalık izin, sanki işçi o gün çalışmış gibi ücretlendirilir. Devlete verilen vergiler kesilerek ve agi eklenerek işçiye "net asgari ücret" ödenir. Kısaca asgari ücret, iş hayatının temel unsurlarından biridir ve uygulanması en düşük sınırı ifade eder.

Türkiye’de asgari ücret 1936 tarihli İş Kanunu ile mevzuata girmesine karşın uygulaması 1951’e kadar gerçekleşmedi. 1951’den 1967’ye dek geçen süre içinde asgari ücret mahalli komisyonlar tarafından belirlendi. Günümüze kadar birkaç değişiklikle varlığını sürdüren asgari ücret tespit komisyonu uygulaması 1967’den sonra başlamıştır.

Yıllara göre asgari ücret

Altta haftada standart 45 saat çalışan bekar bir işçinin ay sonunda ödemesini alması gereken vergi öncesi (brüt) ve sonrası (net) tutarlar listelenmiştir. Üçüncü sütun yıl başı ve yıl sonunda asgari ücretin ABD doları cinsinden sahip olduğu nominal değeri göstermektedir. En sağda ise 2020 ABD doları sabit fiyatından satın alma gücü paritesine göre asgari ücretler verilmiştir.

Asgari ücretin saatlik karşılığı

İşçinin saatlik ücreti aylık 30 iş günü üzerinden hesaplanır. Haftada 1 gün yasal bağlamda zorunlu ücretli izin ve 45 saatlik haftalık standart çalışma saati vardır. Haftalık çalışma saati haftanın diğer günlerine yayıldığında günlük mesai 7.50 saattir. İzin gününün ücreti saatlik ücretin 7.50 katıdır, ancak bu, haftalık çalışma saatine dahil değildir. Saatlik ücret, 30 iş günü 7.50 saat çalışıldığı varsayılarak, çıkan 225 sayısının ücrete bölünmesi yoluyla hesaplanır.

İşçi ve işveren arasındaki normal haftalık çalışma süresi 45 saatin altında belirlenmişse (örneğin 40 saat) bu süre ile 45 saat arasında kalan çalışmalar, fazla sürelerle çalışma olarak nitelenir ve saat başı %25 zamlı, haftalık 45 saatin üzerindeki çalışmalar ise fazla mesai olarak adlandırılır ve saat başına %50 zamlı ücret ödenir.

Vergi kesintileri

Emekli olmayan bir işçinin brüt minimum ücretinden %14 Sosyal güvenlik primi işçi payı ve %1 işsizlik sigortası primi işçi payı kesilir. Bu vergi kesintileri sonrasında kalan tutar gelir vergisi matrahını oluşturur. Gelir vergisi matrahı üzerinden ise %15 oranında gelir vergisi uygulanır. Damgası vergisi ise %07,59 oranındadır ve brüt ücret üzerinden hesaplanır. Tüm kesintiler sonrası oluşan tutarın üzerine çalışanın medeni duruma ve çocuk sayısına göre değişiklik gösteren asgari geçim indirimi uygulanır ve bu, işçiye işveren tarafından devlet adına ödenir. Tüm işlemlerin sonucunda işçinin eline geçen tutar net asgari ücrettir.

Gelir vergisi, işçinin haftalık çalışma saatine bağlı olarak gelir vergisi tutar ve bunlara karşılık gelen oranlar nedeniyle yıl sonuna doğru %20'ye çıkabilmektedir. Asgari ücrette medeni durum ve çocuk sayısına bağlı olarak 16 yaşından büyük tüm çalışanların asgari geçimini sağlayacak kısım toplam gelirinden çıkarılarak vergi dışı bırakılır.